Crno more je nastalo tokom miocena kao sastavni deo Atlantskog okeana, između istočne i jugoistočne Evrope i jugozapadne Azije. Sa Mramornim morem je na jugu povezano preko moreuza Bosfor, odakle se moreuzom Dardaneli spaja sa Egejskim i Sredozemnim morem, a Kerički moreuz ga na samom severu spaja sa Azovskim morem.
Iz mora se na jugu i istoku izdižu Pontijske i Kavkaske planine, a najvažnije pritoke Crnog mora su Dunav, Dnjestar, Dnjepar, Rioni i Don. Zemlje na koje dele obalu Crnog mora su Bugarska, Rumunija, Turska, Ukrajina, Rusija, Gruzija i Abhazija.
Etimologija
Pontus Exinus, u našem narodu poznatije kao Crno more, promenilo je nekoliko naziva od vremena svog nastanka i nastanka prvih naselja i kultura na njegovim obalama do danas.
U antičko vreme, današnje Crno more je nosilo jednostavno ime- More (Pontos). Zbog velikih poteškoća prilikom navigacije i negostoljubivosti divljih plemena koja su u ovo vree naseljavala obale Crnog mora, obično More je promenilo naziv u Negostoljubivo more (Pontos Axeinos). Kasnije ga je Grčko-rimska kultura uzela pod svoje okrilje i naziv simbolično promenila u Gostoljubivo more (Euxeinos Pontos).
Povodom modernog imenovanja Crnog mora postoji više verzija, a najrasprostranjenija je da je do naziva ’’Crno’’ došlo usled imenovanja strana sveta u antičko doba. Današnji nazivi su zamenili crnu, koja je u to vreme označavala jug, i crvenu boju, koja je označavala sever. Današnje države imaju, podrazumeva se, drugačije nazive za ovo more, ali je svaki bukvalan prevod naziva Crno more.
Nastanak Crnog mora
Postoji više teorija o nastanku Crnog mora, ali, i pored brojnih i mukotrpnih pokušaja da se otkrije istina, naučnici širom sveta i dalje sve teorije mogu bazirati isključivo na pretpostavkama.
Najrasprostranjenija teorija o nastanku Crnog mora podrazumeva prvobitno postojanje slatkovodnog jezera koje je, nakon što je dostiglo dovoljnu visinu vode, uspelo da prelije Bosfor i tako oformi sadašnje Crno more. Ono što potkrepljuje ovu teoriju jesu i karakteristike vode, odnosno samo mešanje tolike koncentracije slatke i slane vode.
Karakteristike vode
Samo Crno more je ograničeno basenima evroazijskih država, a oblik koji se uočava iz ptičije perspektive je ovalan, sa maksimalnom dužinom od 1150 kilometara i maksimalnom širinom od 580 kilometara.
Ukupna površina Crnog mora iznosi 422.000 kvadratnih kilometara, dok je zapremina negde oko 555.000 kubnih kilometara.
Prosečna dubina vode u Crnom moru iznosi 1253 metara, dok se najdublja tačka nalazi na 2212 metara ispod površine. Salinitet vode iznosi negde između 18 i maksimalnih 22,5 promila.
Što se gustine vode tiče, ona je naročito mala na velikim dubinama. Uzrok tome je mešanje slatke i morske vode jedino u prvih 150 metara vode, dok se ispod te granice, koja se naziva i pinoklina, slatka i slana voda mešaju svega jednom u hiljadu godina. Zbog toga dolazi do slabije razmene plinova za površinom, pa mikroorganizmi trule i troše sav kiseonik, zbog čega koriste sulfat za oksidaciju organskih materija. U ovim uslovima se javlja velika koncentracija uglen-dioksida (CO2) i vodonikovog sulfida.
Ovakvi vodeni uslovi su izuzetno toksični, pa bi predugo izlaganje ovakvom hemijskom sastavu vode bilo smrtonosno za svakog čoveka ili bilo koje druge žive vrste.
Sa pozitivne strane, ovakav fizičko – hemijski sastav vode omogućava artefaktima poput potopljenih brodova i ranijih naselja koji su danas potopljeni ispod nivoa vode Crnog mora da ostanu očuvani i proučavani od strane eksperata.
Živi svet u Crnom moru
Ono što je naročito specifično za Crno more jeste odsustvo živog sveta, zbog prezasićenosti vodonik-sulfidom u dubljim slojevima koji su inače izuzetno pogodni za razvoj anaerobnih bakterija, koje se smatraju retkim živim organizmima koji naseljavaju ovaj predeo.
Mada, osim anaerobnih bakterija, još jedna vrsta naseljava dubinu Crnog mora, a to su kokolitofori. Kokolitofori su planktonske alge na čijim površinama se skoncentriše kalcijum-karbonat (CaCO3). Kalcijum-karbonat inače spada u klasu neorganskih soli i njegovi najčešći oblici su kreda, krečnjak i mermer. Naime, zbog prisustva i cvetanja kokolitofora uglavnom u mesecu junu, Crno more u ovom periodu dobija tirkizno bisernu boju što letovališta na obalama Crnog mora čini naročito privlačnim turistima iz svih zemalja sveta.
Ono što je takođe karakteristično za cvetanje ovih algi jeste da njihovo kontinuirano i cvetanje u velikim količinama najčešće dovodi do nedostatka kiseonika u vodi što uveliko može naškoditi živim organizmima u vodi, zbog čega ih ovde i nema toliko.
Gradovi na Crnom moru
Kao što je već napomenuto, Crno more je ograničeno sa 7 država: Bugarska, Rumunija, Turska, Ukrajina, Rusija, Gruzija i Abhazija.
Svaka od ovih mesta, osim Abhazije, je nezavisna država, a sve one predstavljaju veoma popularne turističke destinacije, naročito u letnjoj sezoni. A ovo su najpopularniji gradovi na Crnom moru, raspodeljeni po državama:
Bugarska
Nesebar je jedna od najpopularnijih turističkih destinacija među Srbima, a, osim prelepim pejzažima i izuzetno niskim cenama kako smeštaja, tako i atrakcija, Nesebar je uvršten na spisak Svetske baštine UNESKO-a 1983. godine zbog brojnih značajnih istorijskih građevina. Podeljen je na stari i novi deo grada. Novi deo grada odiše modernizmom, turističkim i zabavnim atrakcijama za sve generacije, dok je stari deo grada očuvao trag svake civilizacije kroz čije je ruke prošao. Danas, u starom delu grada se mogu osetiti duhovi vremena Grka, Turaka, Rimljana i Vizantijaca, a brojni manastiri i kulturne građevine čine ga još kulturno – obrazovanijim u odnosu na ostala bugarska letovališta.
Sunčev breg se praktično nastavlja na Nesebar. Ovo je zapravo kompleks novijeg karaktera, čija je izgradnja započeta negde oko 1958. godine na obroncima Stare Planine. Nalazi se u malom zalivu koji formira mesec dužine 8 kilometara, a u cilju stvaranja prirodnih lepota u vidu flore i faune je uloženo više od 150 miliona leva. Danas, Sunčev breg predstavlja jednu od najpopularnijih turističkih destinacija među mlađom populacijom na kojoj se svake godine organizuju brojni festivali, od kojih je najpoznatiji festival zabavne muzike Zlatni Orfej, međunarodni folklorni festival, dani simfonijske muzike i modne revije, ali od svega toga definitivno prednjače brojni nastupi svetskih DJ-eva.
Zlatni Pjasci su najveće bugarsko letovalište na Crnom moru. Osim prirodnih lepota, intrigira i sitnim zlatnim peskom i legendom o svom nastanku. Naime, prema legendi, još u davna vremena pirati su ukradeni plen zakopali na obali Crnog mora. Kako bi ih priroda kaznila za nedela, pretvorila je svo zakopano zlato u sitan pesak.
Rusija
Soči je postao pravi hit nakon održavanja zimskih olimpijskih igara. Iako već duže vreme razvijeno turističko mesto koje, za razliku od ostalih turističkih destinacija na Crnom moru, organizuje i zimske aktivnosti, tek je 2014. godine doživelo pravi procvat, pa sada tokom cele godine vrvi od turista.
Turska
Kako zauzima najveći deo obale Crnog mora, prirodno je da Turska odskače u broju i značaju gradova na obali Crnog mora.
Samsun
Samsun je najveći grad na obali Crnog mora. Osim po prelepim pejzažima, karakterističan je i po istorijskim i kulturnim obeležjima.
U Samsunu postoji široka avenija u kjoj su nanizane sve državne i kulturne ustanove, a ono po čemu je još poznat je da je iskrcavanje Mustafe Kemala 1919. godine baš ovde označilo početak Grčko-tuskog rata i osnivanje Republike Turske.
Tokom cele godine u Samsunu temperatura varira između 8 i 20 stepeni Celzijusa, zime su sveže, a cela godina je kišovita.
Trapezunt
Trapezunt je grad osnovan od strane grčkih trgovaca, a pravi procvat je doživeo za vreme Rimske vladavine. Karakterisan je velelepnim i značajnim kulturno-istorijskim građevinama i ustanovama, ali i prirodnim lepotama, brojnim rekreativnim i zabavnim aktivnostima, a o prelepoj plaži da i ne govorimo. Jedno je od omiljenih destinacija srpskih turista koji za odmor preferiraju Tursku.
Rize
Ovo moderno letovalište leži u malom zalivu okruženom visokim planinama. Naziv potiče od grčke reči Riza koja u prevodu na naš jezik znači planinski obronak. Mesto Rize je relativno malo i administrativni je centar istoimene turske provincije koja broji manje od 1.000 stanovnika.
Rize je lučki grad koji je nadaleko poznat po proizvodnji čaja.
Pre nego što je postao turska provincija još davne 1461. godine, grad Rize je prošao kroz uticaje različitih kultura, a prvi put se pominju u delu Periplus rimskog istoričara Flavijana Arijana Ksenofonta.
Rumunija
Konstanca
Ovo je najznačajniji ekonomski, istorijski i kulturno-umetnički grad u celoj Rumuniji, a, istovremeno i najveća rumunska luka na Crnom moru.
Obrazovana je na mestu nekadašnje Vlaške nizije, a, osim priobalja, ima još vodenih beneficija poput moćvarnog dela na severu, preko kog se lakše dolazi do mora, a sa Dunavom je povezana pomoću veštačkog kanala Černavoda-Negru Voda, čime još više dobija na značaju.
Konstanca je tokom vekova svog postojanja od nekoliko desetina hiljada stanovnika došla do ukupno više od 300.000 stanovnika. U ovom gradu su rođeni neki od najvećih sportista u istoriji: gimnastičarka Simona Amanar, Razvan Florea, profesionalni plivač, gimnastičari Daniela Sofronie i Katalina Ponor, kanuista Mitika Priko, Andrej Pavel, jedan od najpoznatijih tenisera i rukometni trener ajhan Omer. Osim sportista, Konstanca je i rodno mesto pozorišnog kritičara, fašističkog aktivista i novinara Haig Acteriana, Krikora Zambaciana, sakupljača umetničkih dela, džez muzičara Harija Tavitiana i poznatog novinara Andreja Georga.
Crno more je nadaleko poznato po svojoj unikatnosti, počev od boje i karakteristika vode, a naročito odsustva živog sveta, što ga čini jednim od najsigurnijih mora na svetu. Mnogi svetski turisti posećuju priobalna mesta ne samo zbog njihove turističke razvijenosti, već i samog Crnog mora.
Naša država nema izlazak ni na jedno more, te se naši turisti često opredeljuju za obilazak neke od ovih destinacija tokom letnjeg perioda. U ovome prednjači poseta Turskoj. Ukoliko ste Vi zainteresovani za posetu nekog od priobalnih mesta Crnog mora, nadamo se da će Vam ovaj tekst pomoći da što bolje upoznate lepotu samog Crnog mora.
