Trajanov most – info i zanimljivosti

Dunav, veličanstvena reka, druga po veličini u Evropi gde je i smeštena, svojim tokom spaja više glavnih gradova, prolazi pokraj raznih znamenitosti i kulturnih spomenika, pa čak se na njenom toku neko vreme nalazio i najduži most na svetu.

To je bio Trajanov most koji je oko 1000 godina važio za najduži most na svetu koji je do tada ikada sagrađen, a njegovi ostaci danas se mogu videti  u blizini sela Kostol kod Kladova gledano sa srpske strane, odnosno Turn Severina ako posmatramo sa rumusnke strane.

Rimski car Marko Ulpije Nerva Trajan ( latinski: Marcus Ulpius Nerva Traianus ) poznatiji kao Trajan, početkom drugog veka naređuje da se preko Dunava, tačnije kod Đerdapske klisure, sagradi most čiji je glavni cilj bio da mu pomogne u pokoravanju provincije Dakije koja se nalazila sa druge strane reke.

Ovaj most predstavlja jedinstvenu građevinu toga vremena i jednu od najvećih graditeljskih dostignuća rimske arhitekture. U vreme rimskog carstva spajao je Gornju Meziju i Dakiju, a u današnje vreme spajao bi Srbiju i Rumuniju.

Trajan je bio prvi car kojega je usvojio prethodni, a da pritom sa njim nije bio ni u kakvom krvnom srodstvu.

Drugi je u nizu petorice dobrih careva koji su nasleđivali jedan drugog putem usvajanja: Nerva, Trajan, Hadrijan, Antonin Pije i Marko Aurelije. Oni su carstvu obezbedili dugu harmoniju i dobru vladu tokom većeg dela drugog veka.

Trajan je rođen 53. godine nove ere, na presto rimskog cara stupio je 98. godine, a umire 117. godine. U trenutku preuzimanja vlasti i titule cara rimskog carstva izjavio je: „Biću poštovan kada Dakiju učinim rimskom provincijom i kada Dunav i Eufrat pređem preko mosta“.

Smatra se da je  most najverovatnije zamislio sam Trajan, ali da je projektovanje i izgradnju poverio najvećem arhitekti i inženjeru toga doba – Apolodoru od Damaska.

O gradnji ovog mosta on je redovno izveštavao u svom spisu, ali nažalost on je kasnije izgubljen, tako da podatke o mostu, njegovom izgledu i toku gradnje znamo iz zapisa istoričara Don Kasije-a i Polibija i pesnika vizantisjkog porekla Ceces-a. Most do tada neviđenih razmera bio je dugačak 1135 metara, širok 15 metara i visok 19 metara, mereno od dna reke.

Sagrađen je od kamena sa 20 stubova u vodi neverovatne visine od 150 rimskih stopa, bez temelja, što je oko 45 metara, a rastojanje između stubova je bilo 170 rimskih stopa, odnosno 51 metar.

Inženjer Apolodor koristio je drvene lukove raspona 38 metara postavljenih na 20 stubova izgrađenih od opeke, maltera i pozzolana cementa. Gradnja mosta trajala je svega 2 godine, od 103. do 105. godine, što je iznenađujuće brzo uzimajući u obzir tadašnju tehnologiju gradnje.

Apolodor je pri gradnji ovog mosta primenio principe koje je postavio Tales iz Mileta (Thales of Miletus) 6 vekova ranije. Koristio je tehniku premeštanja rečnih tokova i inženjeri su čekali da vodostaj reke bude niži da bi otpočeli sa kopanjem kanala, zapadno od teritorije Kladova.

Voda je bila preusmerena 2 km nizvodno od gradilišta, preko nizijske regije Ključ sve do lokacije na kojoj se sada nalazi selo Mala Vrbica. Putanja tog rukavca može se uočiti i topografskim posmatranjem terena.

Drveni stubovi su u pravougaonoj formaciji bili postavljeni u korito reke i služili su kao osnova za primarne noseće stubove koji su bili obloženi glinom. Šupljina između stubova drvenih bila je popunjena kamenjem koga je vezivao malter, a sa spoljne strane su stubove ogradili sa rimskim ciglama.

Ove cigle se još uvek mogu naći u okolini sela Kostol i ono što je fascinantno za njih je to da su zadržale  iste fizičke karakteristike koje su imale pre skoro dva milenijuma. Stubovi su na kraju bili visoki 44, 46 metara, široki 17,78 metara i udaljeni 50, 38 metara.

Danas se smatra da je konstrukcija mosta izvedena na zemlji, pa tek onda preneta na stubove na koje je zakačena. Olakšavajuća okolnost je bila da je ta godina, kada su se kopali ti kanal,i bila sušna te je vodostaj u reci bio veoma nizak.

Izbor mesta na kome je građen ovaj most bio je uslovljen prirodnim karakteristikama Dunava u ovom delu na kom je voda  inače bila veoma mirna i malih dubina. Rečno korito je bilo skoro potpuno isušeno kada je započeta gradnja temelja za stubove.

Visina mosta je bila dovoljna da obezbeđuje prolaz brodova na Dunavu.  U izgradnji je korišćeno stablo hrasta, a opeke koje su korišćene za izgradnju mosta i kastruma imaju i istorijsku vrednost jer su u njih urezivali imena svojih jedinica pripadnici rimskih legija i kohorta koje su učestvovale u izgradnji ovog mosta.

Stoga je poznato da su most gradile IV legija Flavia Felix, VII legija Claudia,  legija V Macedonica i legija XIII Gemina, kao i kohorte I Cretum, II Hispanorum, III Brittonum i I Antiochensium.

Na svakom kraju mosta nalazile su se rimske kastre (latinski: castrum), koje predstavljaju građevine ili parcele koje su korišćene kao vojna utvrđenja. Kastre su nazvane Pontes i Drobetis (Drobeta) i obe su sagrađene oko ulaza na most tako da je prelazak preko mosta bio moguć isključivo kroz njih.

Na desnoj obali Dunava, na mestu današnjeg sela Kostol u blizini Kladova, izgrađen je kastrum Pontes koji je zauzeo nekoliko hektara zemlje i građen je istovremeno sa mostom.

I dan danas se ostaci ovog utvrđenja debelih bedema mogu videti. Na ovom mestu su otkriveni i ostaci keramike, kovanice i cigle sa rimskim oznakama. Takođe je pronađena, od strane ribara, i veoma lepo očuvana bronzana glava statue Trajana koja je bila postavljena na ulazu na most.

Danas se nalazi u Narodnom muzeju u Beogradu, a u Kostolcu je izložena odlična kopija originalne glave, u bronzi.

Na levoj obali Dunava nalazila se Drobeta kastrum i na ovoj strani se takođe nalazila bronzana statua Trajana.

Izgradnja ovog mosta bila je i deo većeg projekta, koji je uključivao: kopanje bočnih kanala kako bi se izbegli brzaci ove reke  u cilju obezbeđivanja lakše i sigurnije plovidbe Dunavom; izgradnja moćne rečne flote i odbarmbenih objekata i razvijanje obaveštajnih službi na granici.

Đerdapska klisura (ili na engleskom the Iron Gate što u bukvalnom prevodu znači čelična kapija) naročito je predstavljala problem, jer tokom niskog vodostaja plovidba nije bila moguća. Kamenito grubo korito blokiralo bi prolaz brodovima na celoj širini Dunava.

Nije poznato tačno kada je most stavljen van funkcije, postoje razne priče, a prema jednim zabeleženim izvorima car Hadrijan (117 – 137. godine nove ere), koji je bio naslednik Trajanov, naredio je rušenje gornje drvene konstrukcije mosta kako bi sprečio upade varvara, mada se smatra da je ovo bila privremena mera.

Drugi izvor kaže da po naređenju cara Aurelijana (270 – 275. godine nove ere) most biva porušen jer su tada Rimljani morali da napuste tadašnju oblast provincije Dakije pod navalom varvarskih plemena iz tih krajeva, dok neki drugi smatraju da se most tek kasnije raspao, pod uticajem vode.

Prema vizantijskom piscu, Prokopiju, u njegovo vreme, VI veku nove ere, Trajanov most je bio u ruševinama. Godine 1856. još uvek su se mogli videti stubovi ovog mosta, vodostaj Dunava je bio rekordno nizak. Godine 1906.

Međunarodna komisija za Dunav odlučuje da uništi dva stuba koja su ometala plovidbu brodova ovom rekom. Godine 1932. bivaju locirani ostaci čak 16 stubova ovog mosta, a pola veka kasnije arheolozi uspevaju da lociraju njih 12, dok je ostalih 4 najverovatnije odnela voda.

Na obalama Dunava danas se mogu videti ostaci prvih stubova Trajanovog mosta. Ostaci stubova su konzervirani i zaštićeni podizanjem odbrambenog zagata koji ih štiti od dejstva dunavskog jezera.

U Kladovu se nalazi Arheološki muzej Đerdap u kome se može videti originalna kopija sa Trajanovog stuba na kojoj je reljefno predstavljen Trajanov most, na osnovu čega i znamo kako je izgledao.

Pomoću ovog zapisa na stubu urađena je prva identifikacija i prva rekonstrukcija ovog mosta.

Ova kopija je poklon od italijanske amabasade koji smo dobili posle jedne izložbe o gradu Rimu održanom u Beogradu 1969. godine.

Projektom, koji je osmislilo ministarstvo kulture Srbije, predviđeno je da se naprave laseri koji će svojim snopovima iscrtavati nekadašnji izgled mosta.

To bi se nalazilo na mestu nekadašnjeg monumentalnog zdanja,  laseri bi svetleli noću, a iluzija bi nestajala pri dodiru brodova koji bi prolazili.