Titova pećina u Drvaru – informacije i zanimljivosti

Nekada se ovaj grad zvao Titov Drvar (do 1991. godine), a od njegove slave ostala je samo Titova pećina. Ona podseća na nekadašnju antifašističku borbu i herojske dane partizana.

Opština Drvar se nalazi na samoj ivici države uz granicu sa Hrvatskom, između Hercegovine i Bosanske krajine.

Sami meštani ovu planinsku varoš opisuju kao lokaciju koja nije “za usput”, a sve zbog njenog položaja u geografskom smislu, pa i zbog komplikovane situacije kada je u pitanju administrativno stanje.

Drvar je jedina opština u Federaciji BiH koja ima oko 95 % srpskih stanovnika. Međutim, situacija u ovom gradu je, u ekonomskom smislu, vrlo teška. Privrede gotovo da nema jer nijedna fabrika za preradu drveta, po kojima je ovaj grad bio poznat, sada ne radi.

Pre poslednjeg rata, u Drvaru je živelo oko 8000 stanovnika, a po poslednjem popisu u gradu ima skoro 4000 stanovnika. Nažalost, svega nekoliko stotina ljudi je zaposleno.

Ovaj bivši herojski grad, sada je samo grad penzionera i nezaposlenih ljudi koji nemaju sadržajan društveni život, nemaju sportske terene niti mesta gde bi mogli da se druže i okupljaju.

Pored loše ekonomske situacije, život otežava i administrativna sudbina grada Drvara koja ga je zadesila posle potpisivanja Dejtonskog sporazuma. Jednim delom opština Drvar je u sklopu Federacije Bosne i Hercegovine, u dva različita kantona, a jednim delom je u Republici Srpskoj.

Deca Srba uče predmete jezika i istorije po nastavnom planu i programu Republike Srpske, a druge nastavne predmete po nastavnom programu iz Hrvatske.

Sa turističkog aspekta gledano, situacija nije bolja. Grad ima samo jedan hotel, koji slabo posluje.

Potencijal predstavlja Memorijalni kompleks Muzej 25. maj koji je, na neki način, istorijski spomenik u kome se čuvaju nemački padobrani, Titova uniforma, itd. U sklopu kompleksa se nalazi i Titova pećina, zbog koje je nekada grad obilazilo i više od 200.000 turista godišnje.

U poslednje vreme, nakon nekih stranih donacija, kompleks je renoviran, pa se i broj turista povećao. Najviše turista dolazi iz bivše Jugoslavije i to iz Slovenije.

2011. godine je doneta odluka da se kulturni pejzaž memorijalni kompleks Muzej 25. maj proglasi nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine. U sklopu ovog nacionalnog spomenika se nalaze glavna zgrada Muzeja 25. maj, Titova vila, potom zgrada u kojoj je nekada oformljeno odeljenje zaštite naroda, popualrna OZNA i sama Titova pećina.

Ovaj nacionalni spomenik je sada zaštićen zakonom.

Kompleks u kome se nalazi Titova pećina je povezan sa Sedmom neprijateljskom ofanzivom. Ovaj događaj se odigrao u maju i junu mesecu 1944. godine. Plan fašističkih snaga je bio da se uništi

Vrhovni štab narodne oslobodilačke vojske Jugoslavije. Ovaj poduhvat je bio izuzetan ako se uzmu u obzir namena, obim angažovanja raznih vrsta vojnih jedinica i taktika izvođenja. Istorija kaže da je Hitler naredio generalu Lotharu Rendulicu da izvrši desant na Drvar i da likvidira Josipa Broza Tita, vrhovnog komandanta.

U to vreme, Drvar je važio za centar oslobođene teritorije. Tu je bilo sedište Centralnog komiteta Komunističke partije Jugoslavije, potom sedište AVNOj-a, Vrhovnog štaba i Nacionalnog komiteta. Bile su prisutne i savezničke vojne misije.

Drvar i okolinu su branili 5. bosanski, 1. proleterski i 8. dalmatinski korpus. Vojne snage su sačinjavali i vojnici Oficirske škole tadašnje vojske. Pored Vrhovnog štaba bile su protivavionska četa, tenkovski vod, eskadron konjice i pešadijska četa.

General Rendulic je napad izvršio iz više različitih smerova, a centralni napad je vršio 500. lovački SS bataljon koji je važio za posebnu trupu za desante iz vazduha. Napad je nosio ime Rösselsprung (Konjićev skok).

25. maja 1944. godine (kasnije Titov rođendan i Dan mladosti) sa banjalučkog i zagrebačkog aerodroma su poleteli avioni. Oko 6h ujutru, nad Drvarom su letela dva aviona-izviđača, a malo kasnije usledilo je bombardovanje. Oko 7h padobrani su već sleteli. Nemci su ubrzo zauzeli sva ciljna mesta, ali nisu pronašli Tita.

Najveći otpor je išao iz pravca sadašnje Titove pećine, pa su Nemci shvatili da treba tamo najviše da napadaju. Oko samog Tita bila je 3. lička brigada. Oko 10h partizani su uspeli da nadvladaju neprijateljske snage i razbili su blokadu koja je bila ispred pećine.

Tako su se napravili povoljni uslovi da se maršal Tito povuče sa svojim Vrhovnim štabom. Povlačenje je započelo negde oko 11h.

Otišli su preko Ataševca u Klekovaču, a već sledećeg dana Tito je bio u Potocima u svom rezervnom sedištu štaba.Ova ofanziva se smatra jedinom neuspešnom ofanzivom neprijatelja za vreme Drugog svetskog rata na našim prostorima.

Inače, današnji memorijalni kompleks se nalazi na desnoj obali reke Unac. On je osnovan negde pred kraj 1945. god, a osnivač je bila tadašnja Skupština opštine. Sve do 1967. godine, Muzej je prikupljao građu.

1946. godine je Muzej zvanično ustanovljen i imao je svoj Program i Statut. Tada su oformljene 4 zbirke: trodimenzionalni predmeti, foto-dokumentacija, stručna biblioteka i zbirka umetničkih dela.

Od 60-ih do 90-ih godina, ovaj Muzej je bio jedan od najvažnijih muzeja u celoj Bosni. Statistika kaže da je svake godine, od marta do novembra meseca, Muzej posećivalo i do 500.000 posetilaca iz celog sveta.

Pre poslednjeg rata u glavnoj zgradi Muzeja, postavka je bila raspoređena na tri nivoa. Na prvom nivou su se nalazile karte ratnih situacija u Jugoslaviji, ali i u čitavoj Evropi pred sam desant na Drvar. Tu je bila i karta koja je pokazivala ratni Titov put od 1941. do 1945. godine. Postojali su dokumenti, kao i fotografije na kojima su se videle pripreme za desant.

Jedan od zanimljivijih eksponata bio je plakat na kome piše da Nemci daju 100.000 maraka u zlatu, osobi koja preda Josipa Broza (mrtvog ili živog). Na drugom spratu se nalazila dokumentacija koja govori o samom desantu (kako su bile raspoređene partizanske jedinice).

Tu se mogao videti telefon, kao i radio-aparat Vrhovnog štaba. Na poslednjem spratu su bile fotografije, nemačke uniforme, oružje, itd.

Kada se završio poslednji rat 1995. godine, zgrada Muzeja je poverena jednoj nevladinoj organizaciji, koja je preuredila zgradu.

U današnej vreme, Muzej poseduje malu zbirku fotografija, replike nekih uniformi, ordenje, oružje, itd.

U njemu je replika uniforme srpskog vojnika iz 1914. godine, potom replika uniforme austrougarskog vojnika iz 1914. godine, potom su tu i replike ustaške uniforme iz perioda 1941-45, replike nemačke uniforme iz Drugog svetskog rata i partizanske uniforme iz Drugog svetskog rata.

Jedan od najvrednijih eksponata je replika maršalske uniforme druga Tita.

Pećina pod Gradinom ili Titova pećina ima dve spojene drvene barake. Jedna baraka je služila za stanovanje, a druga je bila kancelarija. Iza ovih baraka je ulaz u pećinu visok 20m i širok 12m. Kada se ide ka unutra, pećina se sužava.

Nakon 20m stiže se do kraja, a zatim se pojavljuje ulaz koji dovodi do podzemnog dela pećine u kome se nalazi jezero. Ovo jezero je 40 m ispod nivoa Unca. Ako voda nadođe, onda ona može da izbije iz otvora i tada se dešava da prođe ispod baraka, pa pravi vodopad visok 20m.

U toku samog desanta 1944. godine, drvena baraka je bila srušena i uništena. Kada se završio Drugi svetski rat, ponovo je dignuta.

1992. godine, u toku poslednjeg rata, baraka je ponovo uništena.

1993. 05. 2006. godine USAID, američka organizacija za međunarodni razvoj, pomogla je da se baraka obnovi, pa je podignuta ista onakva kakva je postojala 1944. godine.

Kompletno renoviranje kompleksa je završeno oktobra 2009. godine i od tada se naplaćuju ulaznice (grupne 1.5 evro, pojedinačno 2.5 evra) za posetu.

Broj posetilaca je povećan, naročito u letnjem periodu kada se velike grupe ljudi kreću ka moru, pa svrate da obiđu ovaj spomenik kulture i istorijske prošlosti ili da evociraju uspomene.