Reka Timok – informacije i zanimljivosti
Timok predstavlja skup reka koje se nalaze u istočnoj Srbiji. Reke koje ga čine su: Beli i Crni Timok, Svrljiški, Trgoviški i Veliki Timok.
Na najnižoj tački u Srbiji, na nadmorskoj visini od 28 metara, nalazi se ušće Timoka. Ova reka je široka 35 metara, a njena dubina iznosi između pola i jedan i po metar. Poslednjih 15 kilometara ove reke predstavlja granicu između Srbije i Bugarske, a takođe važi za desnu i poslednju pritoku Dunava u Srbiji.
U Crnomorskom slivu njegov zapreminski protok iznosi 24 metra kubna u sekundi, a može da dostigne i do 40 metara kubnih po sekundi. Vražogrnačka reka, sa dužinom od 45 kilometara, ulazi u epigenetsku Vražogrnačku klisuru dužine 4 i po kilometara, dubine između 150 i 240 metara, a ujedno je i najveća leva pritoka Timoka.
Veliki Timok se protstire na dužini od 88 kilometara, dok površina sliva iznosi 1 222 kvadratnih kilometra, on je zajedno sa Trgoviškim i Belim Timokom dugačak je 201,7 kilometara, dok mu površina sliva iznosi 4 630 kvadratnih kilometara. Brzina njegovog protoka varira u zavisnosti od mesta protoka, najveća je kod ušća i iznosi 300 kubih metara u sekundi, a najmanji zapreminski protok iznosi 3 kubna metra u sekundi.
Hidroelektrana Sokolovica, nalazi se na Timoku, a puštena je u rad 1949. godine, ova hidroelektrana radi na protočnoj vodi, a godišnje proizvede samo 17 miliona kWh električne energije.
Crni Timok
Naziva se još i Crna reka ili Krivovirski Timok, ubraja se u jednu od reka koje čine reku Timok u istočnoj Srbiji. Izvire u oblasti Kučajskih planina, ispod planine Veliki Maljenik, odakle teče ka severoistoku pored sela Krivi Vir, da bi se nakon 84 kilometara kod Zaječara ulio u Beli Timok, gde zajedno čine Veliki Timok.
Na 375 metara nadmorske visine, nedaleko od naselja Krivi Vir, izvire ispod južnih padina planine Kučaj, njegova dolina se sastoji iz tri kotline i dve klisure. Kod sela Lukova ulazi u Jablaničku kliuru, gde teče pravolinijski. Spušta se u Sumrakovačko- šarbanovačku kotlinu, nakon što primi desnu pritoku Arnautu.
Najpoznatije pritoke Crnog Timoka su: Šarbanovačka, Valakonjska, Zlotska i Osinićka reka. Baba Jone je klisura kroz koju se probija Crni Timok, a njena dužina iznosi 22,5 kilometara.
Klisura sastoji se iz sedam uklještenih meandara, odnosno naglih promena reke. U jednom od njih nalazi se Gamzigradska banja, 12 kilometara od Zaječara, čiji lekoviti izvori, temperature između 26 i 42 stepena Celzijusa, izbijaju u samom koritu ove reke.
April i mart važe za mesece u kojima su vodostaji i proticaji reke najveći, pretežno zbog prolećnih kiša i otapanja snežnog prektivača koji se nalazi na planinama, dok su u avgustu i septembru zbog dugih suša proticaji najmanji.
Vode koje se nalaze u slivu Timoka, najčešće se koriste za snabdevanje industrije vodom, za navodnjavanje, naročito u Boru. Na površini Timoka registrovano je 812 bujičnih tokova, jer je izložen snažnom delovanju erozije.
Beli Timok
Spajanjem Svrljiškog i Trgoviškog Timoka kod Knjaževca, nastaje Beli Timok, koji se dalje prostire na sever paralelno sa granicom Srbije i Bugarske na istoku i na zapadu sa planinom Tupižnicom. Ova reka zahvata površinu od 1 096 kvadratnih kilometra, širine preko 1 500 metara, a njena dužina iznosi 49 kilometara.
U blizini grada Zaječara dolazi do spajanja Belog Timoka sa Crnim, koji zajedno čine Veliki Timok.
Prosečan godišnji proticaj varira u zavisnosti od mesta, na primer veći je na jugu Zaječarske kotline u odnosu na Knjaževačku kotlinu, na samom ušću bio je zabeležen najveći proticaj, odnosno zapreminski protok, od 254 kubna metra u sekundi, dok je najmanji iznosio svega 0, 125 kubna metra u sekundi.
Beli Timok ima veliki broj pritoka među kojima su najveće: Koritska, Selačka, Jelašnička, Grliška i tako dalje. Veliki broj pritoka presuši, naročito leti, iako rečna mreža u slivu Belog Timoka ima veliku gustinu.
U cilju snabdevanja vodom grada Zaječara, izgrađeno je veštačko jezero, zapremine 12 miliona metara kubnih, na Grliškoj reci. Na veliku žalost ova reka je pre više od deset godina dva puta doživela veliku ekološku katastrofu, prilikom koje se iz knjaževačkih fabrika i kanalizacije izlio amonijak.
Trgoviški Timok
Predstavlja desnu pritoku Belog Timoka, a izvire na zapadnim padinama Stare planine, na manje od kilometra od bugarske granice, drugi naziv za nju je Strma reka.
Površina sliva Trgoviškog Timoka iznosi 523 kvadratnih kilometra, a dužina se kreće do 50,5 kilometara. Njegov maksimalni zapreminski protok kod Knjaževca iznosi 80 kubnih metara u sekundi, dok minimalni iznosi samo 0, 3 metra kubna u sekundi. Čak 57,5 % površine sliva zahvaćeno je ekscesivnom, jakom i srednjom erozijom.
Svrljiški Timok
Ova rekla izvire u podnožju Svrljiških planina, a teče do mesta Svrljig, po kom je i dobila ime. Nastaje u blizini sela Okruglice na 450 metara nadmorske visine, spajanjem triju kraških rečica: Turije, Manojličke i Visovske reke. Nizvodnije protiče Varoškom kotlinom, zatim prolazi kroz Svrljišku klisuru. Železnička pruga Niš- Zaječar- Prahovo prolazi kroz klisuru, u kojoj je probijeno 19 železničkih tunela koji presecaju uklještene meandre.
Površina sliva iznosi 730 kvadratnih kilometra, a dužina 65,5 kilometara.