Reka Morava – sve što treba znati o njoj

Morava je najduža reka u našoj zemlji i jedna od kulturno i istorijski najznačajnijih. Nekadašnja srpska država formirana je upravo u dolini ove velike reke, no njen tok je odavno prešao sve granice, opevan u mnogim pesmama, većinom posvećenih njenoj ćudljivoj i nepredvidivoj prirodi.

Međutim, Morava je draga reka ovdašnjim žiteljima, a veza između reke i naroda koji živi na njenim obalama neraskidiva je vekovima. Ova velika reka je slavna ne samo zbog divlje naravi, nego i zbog ogromnih prirodnih bogatstava i lepota njenog toka. Sliv Morave čine Velika, Južna i Zapadna Morava.

Južna Morava – Južna Morava je kraći krak koji zajedno sa Zapadnom čini glavni tok Velike Morave. Njena dužina iznosi 295 km, a basen je površine 15 496 km². Pripada crnomorskom slivu i izvire u Makedoniji, na planini Skopska Crna Gora, severno od Skoplja. Sa Zapadnom Moravom se sastaje kod grada Stalaća. Naselja duž toka ove reke su Vranje, Bujanovac, Aleksinac i Stalać.

Zapadna Morava – Zapadna Morava je dugačka 308 km i sa Južnom Moravom formira Veliku Moravu. Površina njenog basena je 15 849 km² i pripada crnomorskom slivu. Izvire na obroncima planine Golije i kod Stalaća se sastavlja sa Južnom Moravom. Na njenom toku se nalaze Čačak, Kraljevo i Kruševac.

Velika Morava – Velika Morava je dugačka 185 km, a površina njenog basena je 37 444 km² i pripada crnomorskom slivu. U teoriji, ceo njen tok je plovan, mada se smatra da je plovno samo 8 km pre ušća u Dunav, dok se na mnogim mestima navodi i samo 3 km plovnosti. Ona je zaista bila plovna tokom istorije i to sve do Ćuprije, ali zbog materijala koji se u njenim vodama gomila, donošen tokovima Južne Morave, reka je zakrčena i neplovna. Većina gradova je zbog poplava građena dalje od obala reke, a neki od njih su Stalać, Smederevo, Lapovo, Jagodina, Paraćin, Varvarin i Požarevac.

ZANIMLJIVOSTI O RECI MORAVI

Rimljani su Veliku Moravu zvali Margus, a zapadnu i Južnu Brongus i Angrus. Savremeni grad Ćuprija, koji se jedini nalazi na obalama reke, u rimskim vremenima je bio poznat pod imenom Horreum Margi, što bi u prevodu sa latinskog jezika značilo ‘moravska žitnica’. Dolina Morave igrala je važnu ulogu u drevno doba, a njena slava se nastavila i u mnogim vekovima potom.

Uprkos brojnim teškoćama vezanim za regulaciju toka reke, sprečavanje poplava i omogućavanja plovnosti, dolina Morave je prekrasan plodni predeo, u kom se nalaze tekovine stare srpske tradicije i koji očarava prelepim pejzažima i prizorima.

Najduža srpska reka

Reka Morava je najduža reka u Srbiji i putuje dolinama Pomoravlja dužinom od 493 kilometra. Ona teče kroz najnaseljeniji i najplodniji deo zemlje. Čine je Velika, Zapadna i Južna Morava. Velika Morava nastaje spajanjem druga dva toka kod mesta Stalać i nastavlja tok sve do ušća u Dunav, između gradova Smederevo i Kostolac.

Danas je plovna samo malim delom od 3 kilometra pre ulivanja u veliki Dunav; nekada su sve tri reke bile dobri plovni putevi, ali česte poplave i radovi na reci skratili su njen plovni potencijal.

• Pre nego što je regulisan, ukupan tok sve tri reke je iznosio oko 600 km;

Neukrotiva priroda Morave

Reka Morava ima dosta pritoka, a česte poplave stvorile su izrazito plodnu zemlju u njenoj dolini, dok neke od manjih pritoka i dalje redovno plave. Iako su na njoj postavljene brane, Morava i dalje povremeno dokazuje svoju moć i neukrotivu prirodu, plaveći obale s vremena na vreme. Jedini grad koji se nalazi na samoj obali ove velike reke je Ćuprija, dok se drugi veći gradovi nalaze u njenoj dolini, kako bi se sačuvali od poplave.

• Tok Velike Morave je odličan primer meandriranja. Kada bi njen tok bio prav, iznosio bi samo 118 km, ali pre nego što je regulisan, iznosio je 245 km. Radovi na regulisanju toka započeti su još šezdesetih godina prošlog veka, ali radovi su usled ekonomskih problema prekidani i nisu završeni;

Veličanstvena, prelepa i strašna, Morava je široka između 80 i 200 metara, dubine do 10 metara. Svoj tok je menjala mnogo puta, a stara korita odakle su se delovi vode povukli ostavila su za sobom jezerca poznata pod nazivom ‘moravišta’. Najozloglašenija po poplavama je Južna Morava, u čijem se slivu taloži velika količina materijala koji na taj način smanjuje dubinu toka i povećava šanse za plavljenje.

Kolevka istorije i umetnosti

Pejzaži kroz koje Morava protiče nijednog putnika ne mogu da ostave ravnodušnim, a svako ko se zaputi duž njenih obala biće toplo dočekan od strane velikodušnog i gostoprimljivog stanovništva. Zaljubljenici u istoriju znaju da je u dolini ove tri reke nekada bila formirana samostalna srpska država Moravska Srbija, u vreme kneza Lazara Hrebeljanovića. Pod Lazarevim naslednikom Stefanom, ova država je postala prva srpska despotovina.

Duž tokova tri reke vekovima se razvijalo bogato kulturno i istorijsko nasleđe, posebno u smislu izgradnje crkava i manastira izrazite velelepnosti. Manastiri koje nikako ne bi trebalo zaobići u ovoj regiji su Lazarica i Ravanica.

• Tekovine moravske države čine srednjevekovni gradovi, kao što su Ostrovica, Koznik, Stalać i Kruševac, utvrđenja koja čuvaju svedočanstvo o nekadašnjem sjaju feudalne srpske države;

Jedan umetnički pravac u srpskoj arhitekturi srednjeg veka dobio je ime upravo po ovoj reci – Moravski stil ili Moravska škola. Takav stil u graditeljstvu bio je aktuelan u periodu od druge polovine XIV veka do polovine XV, to jest do osmanlijskog osvajanja ovih krajeva. Glavno obeležje takvog načina gradnje predstavljaju primeri crkava sa osnovom u obliku upisanog krsta ili trolista.

• Najimpresivniji primeri moravskog stila gradnje su manastiri Ravanica, Ljubostinja, Kalenić i Manasija;

Oj Moravo vodoplavna…

Pesme o Moravi čućete u svakoj srpskoj kafani, a i šire. Naši sunarodnici dobro znaju ove pesme, a putnicima i turistima u našoj zemlji često preporučuju da posete neku veselu kafanu i zatraže od svirača popularne stihove Oj Moravo, Devojke sa Morave, Moravo, najlepša reko, Moravo, tija reko i druge. Morava ne samo da ima svoje pesme, već jei jedna od tradicionalnih srpskih igara, kolo, dobila ime po njoj – ‘moravac’. Pesme o Moravi uglavnom slikovito i uz priču kazuju o ćudljivoj prirodi njenog živopisnog i neumornog toka.