Rajkova pećina – informacije i zanimljivosti

Smeštena je u istočnoj Srbiji, na samo dva i po kilometra od Majdanpeka, koji prema popisu stavništva, od pre 7 godina, broji 7699 stanovnika, predstavlja gradsko naselje u Srbiji i pripada Borskom okrugu. Kraj obale reke Malog Peka i veštačkog jezera Veliki zaton, koje je nastalo pregrađivanjem reke koja izvire iz Rajkove pećine, nalazi se asfaltni put kojim stižete do pećine.

Od prestonice Srbije- Beograda nalazi se na udaljenosti od 200 kilometara, ali pogodna stvar je to što na relaciji Beograd- Majdanpek svakog dana saobraća šest autobuskih linija.

Pećina je dobila ime po nadaleko čuvenom Rajku Vojvodi, za kog se veruje da je preko dana radio kao mehanđžija, dok je noću pljačkao turske karavane zajedno sa svojim prijateljem pop Martinom. Opljačkano blago bi skrivao u pećinu, te otuda naziv “Rajkova pećina“, a za njega se pretpostavlja da je živeo u 17. veku.

Prema jednom predanju, njegov prijatelj, pop Martin je živeo u nekom selu, pretpostavlja se da je reč o Grockoj, koja pripada gradu Beogradu, te da je mrzeo Turke od najranijih godina jer su ga odveli da bude janičar, ali je uspeo da im pobegne. Od tog trenutka se u njemu rodila neopisiva mržnja prema Turcima, te je želeo da im se osveti. Dojavljivao je Rajku u koje vreme brod sa turskim blagom kreće iz Beograda, na taj način što bi papirić sa tačnim vremenom polaska broda stavio u jedan od oraha, te poslao Rajku punu torbu oraha kako niko ne bi primetio o čemu se radi. Nakon dobijanja dojave, Rajko bi postavio zasedu kod Bljetina jer su u tom delu brodovi morali da plove uz obalu, s obzirom na virove. Na tom mestu bi on, sa svojih tridesetak hajduka, čakljama zakačio brod i privukao ga. Ubili bi Turke, te ukradeno blago podelili sirotinji, a ostatak bi stavili u pećinu.

Postoji nekoliko verzija o završetku priče, jedna je da su Rajka Turci na kraju uhvatili i obesili, a druga je da su Turci otkrili čime se bavio, te su pošli u potragu za njim, međutim on je bio mudriji od njih i uspeo je sa svojim hajducima da zavara tragove i pobegne negde u Rumuniju ili na istok.

Ovu prelepu pećinu prvi je istražio naš poznati naučnik Jovan Cvijić, ujedno i osnivač Srpskog geografskog društva (osnovano 1910. godine), predsedik Srpske kraljevske akademije (zvanično osnovana 1841. godine, a naveden naziv nosi od 1947. godine), takođe redovan profesor Beogradskog univerziteta, 1894. godine, a da bi se dalje istraživanje nastavilo tek u 20. veku, i to u drugoj polovini, pod rukovodstvom dr Radenka Lazarevića.

O tome da je ulazni deo Rajkove pećine bio nastanjen još u praistoriji, svedoči kameni čekić koji se nalazi u muzeju u Majdanpeku, koji je osnovan krajem 20. veka, tačnije 1998. godine. Rajkova pećina se nalazi na nadmorskoj visini od 470 metara, a svakako da predstavlja jednu od najznačajnijih turističkih pećina u Srbiji.

Poznato je da je nastala tako što je Rajkova reka jednim delom svog toka ponirala u jamu ili ponor i kao takva tekla dalje kroz pećinske kanale, takve reke zovemo “ponornice“. Očuvane terase koje se nalaze na zidovima pećine ukazuju na to da je stvaranje ove pećine teklo iz više faza, a kao posledica stalnih klimatskih oscilacija došlo je do zasipanja pećine rečnim nanosom debljine jedan i po metar, nakon čega dolazi do usecanja korita, kao i rušenja bigrene kore i nakita koji se nalazi u njoj.

Što se tiče mlađih procesa, u njih spada deponovanje teškog, zbijenog tla, sa malo plodnih materija, odnosno crvenica koja je karakteristična za terene izgrađene od najrasprostranjenije karbonatne stene- krečnjaka. Pored deponovanja crvenice, dolazi i do deponovanja travertina koji potiče od sedre, mineralne stene koja pripada grupi karbonatnih stena. Ono što je karakteristično za nju je da nastaje oko hladnih izvora, ukoliko je kompaktan i trakaste građe radi se o travertinu. Važi za protočnu pećinu, s obzirom da kroz nju protiče istoimena reka- Rajkova reka duž Kapetanskih livada i površinskog toka, nakon čeka protiče ispod krečnjačkog odseka koji je vertikalno postavljen, a visok je između 50 i 100 metara.

Pojavljuje se na određenoj tački na karti- koti, koja je označena posebnim znakom kao i visinom izraženom u metrima, na visini od 427,58 metara. Teče 22,5 metara površinski nakon čega se spaja sa Paskovom rekom, usled čega nastaje Mali Pek spajanjem ove dve reke. Ponorska i Izvorska pećina su dve celine iz kojih se sastojala Rajkova pećina, a svaka od ove dve celine ima po dva horizonta, to su suvi i rečni horizont, čijim spajanjem nastaje staza dužine 1410 metara, ona je kružna, a posetioci trenutno mogu da obiđu samo delove rečnog i suvog horizonta u dužini od 633 metara.

Vrlo jednostavan pećinski kanal sa niskim stepenastim vodopaima, odnosno kaskadama i đžinovskim loncima predstavlja rečni horizont. Dno aktivnog kanala je aktivno i uglavnom je prekriveno šljunkom i peskom, a sifon do kog je voda tekla slobodno, odnosno gravitacijski, da bi u njemu tekla pod silom pritiska, predstavlja kraj kanala.

Značajno je pomenuti da se suvi i rečni horizont takođe izdvajaju u izvorskom delu. Nekoliko dvorana, koje se odlikuju izuzetno krasnim nakitom, smeštene su u suvom horizontu, dok se vrsta pećinskog nakita koja je nastala iz pozemnih voda koje teku pećinskim kanalima taloženjem kalcijum- karbonata, poznatija pod nazivom “travertinska kada“, formira na dnu suvog horizonta. Prilikom nailaženja travertinskih kada na pregibe ili bilo koju vrstu prepreka, dolazi do prelivanja i raspršavanja, te se iz njih izlučuje travertin koji nakon određenog vremenskog perioda raste do oblika koji podseća na kade, a u njima dolazi do sakupljanja vode.

Čitav sistem dvorana, hodnika i kanala su ono što odlikuje Rajkovu pećinu, kao i pećinski nakit stalaktit u vidu šupljikastih ukrasa koji vise sa zidova, a nastaju iz mineralne otopine kao talog kalcijevog karbonata, stalagmita koji takođe predstavlja šupljikasti ukras, ali on za razliku od stalaktita raste sa poda prema stropu, a nastaje kao rezultat kapanja mineralnih otopina (minerali su prirodne homogene čvrste materije, odnosno kristali, imaju definisan hemijski sastav koji ne mora biti stalan. Predstavljaju osnovnu komponentu od koje se izgrađene stene) i taloženja vapnenca. Pored navednih pećina se odlikuje i stubovima koji se sastoje od snežno belog, kristalnog, kalcita.

Što se tiče temperature u pećini, ona je konstantna i iznosi 8 stepena Celzijusa, dok količina vodene pare u atmosferi, odnosno vlažnost vazduha, je 100%, te se stoga preporučije da se prilikom posete pećine toplije obučete, čak i za vreme leta.

Priča se da je u pećini pronađena stena na kojoj se nalazila uklesana šaka ali sa samo četiri prsta, te je na osnovu toga pećina “proglašena“ za hajdučki trezor. Mnogi su vekovima unazad uništavali ovo blago prirode pokušavajući da dođu do “Rajkovog blaga“.

Rekonstrukcijom pećine povezana su dva horizonta, te je na taj način posetiocima omogućen kružni obilazak pećine. Sa dužinom od 2304 metara nosi titulu najduže “turističke“ pećine u Srbiji.

Za turističke posete je otvorena još davne 1975. godine 12. septembra. Ukoliko želite da posetite ovu prirodnu lepotu neophodno je da se najavite Turističkoj organizaciji Majdanpek, s obzirom da postoji velika šansa da na samom lokalitetu ne pronađete nikoga, te samim tim nećete biti u mogućnosti da uđete. Cena ulaznice iznosi 350 dinara, a pećina je za posete otvorena tokom čitave godite, stim da postoji informacija da grupa ne može da broji manje od 10 članova, što je neophodno proveriti na taj način što ćete pozvati Turističku organizaciju Majdanpek. Najave i rezervacije možete izvršiti od 7 do 15 časova svakog dana. Važi za najočuvaniju domaću pećinu te bi bila prava šteta da ne izdvojite svoje vreme na razgledanje “blaga“ koje Vam nudi.

Kako smo ranije u tekstu pomenuli da temperatura u pećini iznosi 8 stepena Celzijusa, savetujemo Vas da ponesete ranac u kom će se nalaziti voda i hrana, da obujete gojzerice, kao i da obučete toplu jaknu. Vodičku službu za obilazak Rajkove pećine možete pozvati na broj +381668006576.

Svakim radnim danom od 10 do 14 časova možete obići Rajkovu pećinu.