Radoinjsko jezero – informacije i zanimljivosti

Srbiju krase mnoge prirodne lepote, kako planine, reke, tako i mnogobrojna jezera, među kojima je i Radoinjsko jezero, koje nosi titulu trećeg po redu veštačkog, akumulacionog jezera, odnosno jezera koje je nastalo kao rezultat rada spoljašnjih sila, usled kojih je došlo do formiranja udubljenja koja su nastala radom reka, mora, lednika, kao i materija organskog porekla.

Akumulaciona jezera se dele na nekoliko tipova: lednička (morenska) koje predstavljaju najčešći tip jezera zastupljen u visokoplaninskim predelima, primorska (limani i lagune) ovaj tip spada u akumulativan tip jezera i za njega je karakteristično da se formira samo u blizini niskih peščanih obala, zoogena nastaje samo ukoliko su vode nastanjene koralima, do njihovog formiranja dolazi samo na koralnim ostravima koje okružuju sa svih strana korali koji rastu na vulkanskim ostrvima naročito u Indijskom i Tihom okeanu, rečna (protočna) nastaje prilikom akumulacionog ili erozionog rada vode.

Radoinjsko jezero se nalazi nizvodno na reci Uvac, koja predstavlja južnu granicu Zlatibora, a na njemu se nalaze čak tri veštačka jezera: Uvačko, poznato je i pod nazivom “Sjeničko jezero“, smešteno između sela Akmačići i Bukovin, između planina Javor i Zlatar, a nastalo je pre oko 40 godina prilikom izgradnje brane kod pomenutog sela Akmačići, za potrebe Hidroelektrane Uvac.

Zatim, Zlatarsko jezero ili jezero Kokin Brod ima površinu od 7,25 kvadratnih kilometara, a njegova dužina dostiže do 23 kilometara, nastalo je pre Uvačkog jezera, 60- ih godina prilikom izgradnje Hidroelektrane “Kokin Brod“, i treće jezero koje se nalazi na Uvcu je Radoinjsko jezero koje predstavlja kanjon koji je ispunjen vodom, koji krivuda u obliku latiničnog slova “S“, odnosno meandrira, između strmih i uskih krečnjačkih obala.

Jezero je nastalo na 42,8 kilometara od ušća u reku Lim, koja izvire iz Plavskog jezera, a uliva se u Drinu, pregrađivanjem Uvca. Brana Radoinjskog jezera, podignuta sa svrhom da se podigne prvobitni nivo vode uzvodno od brane, duga je 150 metara, a njena visina dostiže do 40 metara. Ova brana se nalazi na nadmorskoj visini od 760 metara. Jezero se prostire na površini od svega 0,55 kilometara kvadratna, sa dužinom od 11 kilometara, maksimalna dubina vode u jezeru iznosi 30 metara, a širina se kreće do 500 metara.

Što više idemo uzvodno, jezero se sve više sužava, te je samim tim na nekim mestima i uže od 50 metara, dok neposredno u blizini brane Rodinjskog jezera širina vodenog ogledala iznosi između 300 i 500 metara. Možemo slobodno reći da ovo jezero predstavlja kompenzacioni basen za hidroelektranu Bistrica, koja je i počela izgradnjom brane Radoinja. Vode reke Uvca su tokom izgradnje brane bile propuštane kroz optočni kanal, koji je nakon preuređenja imao ulogu ispusta, odnosno predstavljao je temeljni ispust.

Kamena brana Radoinja je zauvek zaustavila reku Uvac, a sama brana je konstruisana tako da se sastoji od dva dela koja su betonskim prelivom širine 64 metara razdvojena, i ona stvara nakupljanje, odnosno akumulaciju Radoinja, celokupne zapremine od 7.600.000 kubnih metara, koja se proteže sve do uzvodne hidroelektrane Kokin Brod, oko 12 kilometara duž Uvca. Visina brane dostiže 40 metara, do njena dužina dostiže 361 metar. Izgradnja brane Radoinja je trajala tri godine, a u nju je ugrađeno 120.000 kubnih metara kamena, na njoj je prvi put u našoj zemlji primenjeno masovno miniranje uz pomoć dubinskih mina.

Dovodni kanal, koji je dugačak 8.026 metara, a čiji prečnik iznosi 4 metara, povezuje mašinsku zgradu hidroelektrane Bistrica i akumulacioni basen Radoinja. Važi za jedan od najznačajnijih i svakako najzanimljivijih objekata, čija je upravo namena da vodu iz akumulacije Radoinja odvede do turbina u pomenutoj hidroelektrani, dok sam tunel većim delom prolazi kroz pločaste i masivne krečnjake. Izvođenje radova teklo je vrlo teško s obzirom da je dolazilo do obrušavanja materijala, kao i pojave voda, a čak se dogodila velika nesreća 1958. godine, kada su na probijanju poslednjih kilometara tunela, živote izgubila 32 minera.

U tunelu, u kom se nalazio magacin sa eksplozivom, došlo je do izbijanja požara, a zatim i do eksplozije, pri čemu je 25 ljudi nastradalo usled stvaranja gasova posle eksplozije, dok je još sedmoro podleglo  trovanju. To je zaista velika nesreća, trebalo bi napomenuti i da je petoro ljudi izgubilo svoje živote tokom izgradnje hidroelektrane Bistrica. Radi bezbenosti, prvenstveno, kao i materijalne štete koja može biti naneta, pomoćni ventil u obliku levka predviđen je za slobodno odvođenje vode, ako bi pri najvišem vodostaju prilikom akumulacije došlo do naglog zaustavljanja agregata.

Napomenućemo još da je sa dve cevi pod pritiskom, dužine 1.357 metara i prečnika 2,2/2,1 metara dovodi voda od vodostana do mašinske zgrade HE Bistrica. Ove cevi su montirane- zavarene od 200 cevi, koje su u proseku teške između 8 do 14 tona, dugih oko 10 metara. Cevima je promenjen prirodni tok reke Uvac. Obalska linije Radoinjkog jezera dugačka je 25 metara, stim da možemo slobodno reći da najveći deo jezera leži u klisurastom delu doline Uvac, u kojoj tokom leta preovlađuju tonovi zelene boje, čija je providnost između 3 i 4 metara.

Kada su u pitanju obale Radoinjskog jezera njih sačinjava čvrsta stena, te je samim tim spiranje materijala u veoma malo prisutno, te predstavlja najzanimljiviji očuvani deo Prirodnog rezervata “Uvac“, prirodnog dobra prve kategorije. Jezero je od velikog značaja za Republiku Srbiju, a zauzima površinu od 180 hektara. Sa kapacitetom od 4 miliona metara kubnih, Radoinjsko jezero se svrstava u grupu manjih veštačkih jezera, sa prosečnim zapreminskim protokom od 13 metara kubnih u sekundi.

Temperatura vode Radoinjskog jezera iznosi između 10 i 12 stepena Celzijusa, nešto je niža od temperature vode u Zlatarskom jezeru koja iznosi zimi 3,5 stepena Celzijusa, dok u najtoplijem dobu godine iznosi 21 stepena Celzijusa, a takođe je niža i od temperature vode u Uvačkom jezeru koja se kreće od 15 do 16 stepena Celzijusa, a razlog zbog koje je niža od navedenih, je upravo taj što voda dolazi sa dna Zlatarskog jezera, te dodatno dolazi do njenog rashlađenja prilikom prolaska kroz turbine hidroelektrane “Kokin Brod“, koja je prvi put puštena u rad 1962. godine.

Godišnje se ovde proizvede 45 miliona kilovat časova električne energije, uz pomoć dva agregata od 11,25 megavata, a sama akumulacija Kokin Brod zapremine je 250 miliona kvadratnih metara protežući se duž reke Uvac, koja nema veću pritoku, do ušća Lim, od Radoinjskog jezera.

Jezero čini izuzetno bogat riblji fond, u kom su najznačajniji predstavnici: klen, koja pripada familiji šaran, a stanovište su joj slatkovodne vode, zlatovčica koja takođe živi u hladnim, brzim, vodama bogatim kiseonikom; plotica poznata je pod nazivom “drinski šaran“, važi za jednu od najmisterioznijih i najlepših slatkovodnih riba; skobalj kreće se u velikim jatima, a hranu nalzi na krupnom šljunku sa kog skida mulj i alge; mrena je riba sa koštanim skeletom, čija je ikra u vreme polaganja otrovna; šaran je takođe slatkovodna riba.

Još jedan stanovnik koji se nalazi na liticama jezera čini ovo jezero izuzetnim, reč je o beloglavom supu koji važi za našu najveću pticu, čiji raspon krila iznosi 2,80 metara sa težinom od 7,5 do 8,5 kilograma. Najveća gnezdeća kolonija u Srbiji upravo se nalazi na Uvcu i za nju se može reći da je jedna od najvećih na Balkanu. Na liticama Radoinjskog jezera 2014. godine izbrojana su 22 para beloglavog supa, dok je godinu dana kasnije bilo 24 para, što nam pokazuje da brojnost beloglavog supa raste tokom poslednje dve decenije, tako da Uvac trenutno broji ukupno 400 do 500 jedinki, odnosno približno 110 gnezdećih parova.