Planina Rudnik – zanimljivosti, legende i informacije
Na nekih 100 kilometara udaljenosti od Beograda, u blizini Gornjeg Milanovca, leži jedna od najbogatijih planina u Srbiji, kao pejzažno, tako i kulturno i istorijski, Rudnik planina.
Planina Rudnik ima ukupno 9 vrhova viših od 1000 metara nadmorske visine, a najviši od njih je i najpoznatiji vrh u Srbiji, Cvijićev vrh, ranije poznat kao Veliki Šturac, koji se nalazi na nadmorskoj visini od 1132 metra, a u njenoj blizini se nalazi i veoma turistički razvijena istoimena varošica. Što se ostalih tiče, tu su i Mali Javor (1113 m), Javor (1107 m), Molitve (1096 m), Banetov vrh (1089 m), Prlinski vis (1058 m), Paljevine (1052 m), Marjanac (1028 m) i Tavan (1007 m).
Planina Rudnik je prošla kroz sve istorijske etape i bila pod uticajem različitih kultura čiji se tragovi i dan-danas mogu osetiti. Ove predele su najpre naseljavali Iliri, koje su kasnije nasledili Kelti. Nakon toga, planinski masiv, Rudnik, je prošao kroz ruke Rimljana i Vizantijaca, srpskih srednovekovnih vladara i Turaka. Otuda i toliko srednjovekovnih utvrđenja, crkava i manastira.
Na planini Rudnik živi manje od 2000 stanovnika, većinom monaha i monahinja. Ima oko 600 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu po zvaničnim podacima iznosi 2,85-. Prosečna starost iznosi 41,4 godina (41,8 kod žena i 40,9 kod muškaraca).
Planina Rudnik je bogata šumama u kojima prednjače bukova stabla, ali je obogaćena i brojnim stablima retkog planinskog javora, hrasta i mleča, zbog čega su meštani dosta profitirali na turizmu. S obzirom na to da, iako većina nas ima želju da upoznaje daleke egzotične destinacije, i dalje voli da provede kvalitetno vreme u raskošnoj prirodi, a planina Rudnik je uvek savršena destinacija za to i ima razvijene turističke atrakcije za sve tipove turizma od zdravstvenog, preko školskog i sportskog, do lovnog turizma u svim sezonama.
Klima koja vlada na planini Rudnik je umereno – kontinentalna. Godišnje temperature se kreću između 8° i 11°C. Najtopliji mesec u ovom predelu je jun, dok se za najhladniji mesec uzima januar. Sneg, u zavisnosti od dela planine, pada između 80 i 120 dana u nižim i između 160 i 200 dana u višim predelima, a prosečan broj sunčanih sati na godišnjem nivou iznosi oko 2250. Zbog svojih povoljnih klimatskih uslova, planina Rudnik je 1922. godine ponela titulu vazušne banje.
Osim prelepih proplanaka i rezervata prirode, od kojih je najpoznatiji Veliki Šturac, koji je stavljen pod zaštitu kao prirodno dobro I kategorije, planina Rudnik se može pohvaliti i bogatstvom reka. Mnogi ovu planinu nazivaju i hidrografskim čvorom Šumadije, u koji se spajaju tokovi Velike i Zapadne Morave i Kolubare. Severni obronak planine grli reka Jasenica, sa zapadne Despotovica, a južne i jugoistočne Gruža. Planina Rudnik je i prirodno izvorište brojnih manjih reka, koje se kasnije ulivaju u veće reke u ponožju planine i prate tok delova Srbije. Neke od poznatijih su Brezovica, Zlatarica, Jasenica i Srebrenica.
Postoji nekoliko verzija kako je planina Rudnik dobila ime, a najlogičnija od svih je bogatstvo i razvijenst rudarstva na ovoj teritoriji. Naime, od davnina su se feudalci i srednjovekovni vladari borili za ovo mesto, koje je bilo bogato rudama, a čak su i kralj Dragutin, a kasnije i Vladislav, kovali svoj novac ovde.
Inače, novac kralja Dragutina je prvi srpski novac sa ćiriličnim pismom na sebi koji je glasio Stefan Rab. Despot Đurađ Janković je na ovoj teritoriji čak imao i sopstvenu kovnicu novca i svoj letnjikovac, a, osim kovanja novca, planina Rudnik je važila i za jedan spomenik kulture odakle je sve počinjalo, pa se ovdašnji uticaj širio i na ostale delove Srbije.
Planina Rudnik je od davnina važila za mesto na kom se mogu vaditi obojeni metali, osim srebra i olova, a naročito bakra i kvarca. Još su Iliri otkrili ovu tajnu planine Runik, što dokazuje zbirka od 47 vrsti oruđa i oružja. Kada su ovo mesto kasnije nasledili Kelti, koji su ovu granu proizvodnje već uveliko savladali i već posedovali bogat asortiman alata od kovanog gvožđa, proizvodnja rudnih materijala i oružja i oruđa je postala znatno brža i učinkovitija nego ranije, kada su se rude vadile i lomile rukama i kamenjem. Kasnije, za vreme oružanih sukoba, bakar i kvarc, kao i gvožđe su korišćeni i za izlivanje bojnih topova.
Iz političkih razloga, rudarstvo na planini Rudnik je izvesno vreme bilo tajno. Iako uveliko neophodno, trenutna situacija u državi je primoravala državne službenike da, bez ikakvih zvaničnih dokumentacija i, u mnogo navrata bez izveštavanja vladara, obavljaju poslove eksploatacije i proizvodnje. Za vreme Drugog svetskog rate, nemačka okupaciona vlast se uopšte nije trudila da iskoristi blagodeti i beneficije planine Rudnik.
Mala je verovatnoća da nisu znali koji ova planina ima potencijal, ali je u svakom slučaju vađenje i prerada rudnih metala stala i tako sve do 1948. godine. Tada su upisane prve 4 rudarske nadnice, a tokom naredne godine je na planini Rudnik bio dovoljan broj radnika u ovom polju, da se, bez ikakvih problema, već 1950. godine moglo otvoriti preduzeće sa već postavljenom iskusnom radnom snagom.
Osim prirodnih i rudnih bogatstava, planina Rudnik ima još mnogo toga da ponudi domaćim i stranim turistima. Kao što je već napomenjeno, planina Rudnik je prošla kroz mnoge uticaje kako srpskih, tako i stranih vladara, pa su se mnoge građevine iz tog perioda i dan danas zadržale. Jedna od najposećenijih atrakcija je vulkansko uzvišenje Ostrvica, jedan od vrhova planine Rudnik koji se nalazi na visini od 758 metara. Karakteristična je po svom neobičnom obliku, jer izgleda kao oštra kupa, a sastavljena je od vulkanskih eruptivnih stena iz grupe andezita, koja se inače koristi za izdranju puteva i stambenih zgrada.
Prema proceni stručnjaka, ove stene spadaju u mlađe vulkanske stene jer datiraju od pre 18-20 miliona godina. Osim prelepog pogleda, vrh Ostrvica je poznat i po svom istorijskom značaju. Dan danas je očuvan grad koji se prvi put u istorijskim spisima pominje u V veku nove ere, a pretpostavlja se da datira još iz antičkog doba.
Za vreme dinastičkih borbi između Vladislava II i Stefana Dečanskog nakon smrti kralja Milutina, dubrovački trgovci i rudari su se sklanjali ovde, između dva zaobljena vrha Ostrvica, kako bi izbegli da budu deo konflikta između ove dve zaraćene strane. Kasnije, 1430. godine, despot Đurađ Branković je ponovo podigao utvrđenje na Ostrvici kako bi se srpska vojska odbranila od najezde Turaka. Ovaj deo je nazvan Jerinin grad, zbog verovanja da je ovaj grad sagradila druga po redu supruga despota Đurađa Jankovića, Jerina Kantakuzin, ćerka morejskog despota Dimitrija I Kantakuzina, u narodu poznata kao Prokleta Jerina.
Prokleta Jerina je nama svima poznata iz epskih narodnih pesama u kojima je uglavnom pevano o njoj kao surovoj vladarki koja je spremna na sve samo da zadrži presto za sebe, rođena bez ikakve trunke osećajnosti i bez razvijenog majčinskog instinkta, iako je sa despotom Đurađom Brankovićem imala petoro ili šestoro dece. Ovaj podatak nikada nije proveren jer se sa sigurnošću zna da je despot Đurađ Branković imao ukupno sedmoro dece, za najstariju ćerku, Jelenu, trapezuntsku princezu, se provereno zna da je plod ljubavi despota Đurađa Brankovića i njegove prve žene, čije ime nije poznato u istoriji, ali se za njegovu drugu ćerku, Maru, kasnije udatu za sultana Murata II, ne može sa sigurnošću reći ime majke. Deca Jerine i Đurađa Brankovića nisu imala ni toliko lepo detinjstvo, ali ni sudbinu tokom celog života.
Njihov sin Todor je umro veoma mlad, Grgur i Stefan su zarobljeni od strane Turaka i oslepljeni po nalogu kasnijeg zeta, sultana Murata II, ćerka Katarina je kasnije udata za grofa Urliha II Celjskog, dok je Lazar, kao jedini mogući prestolonaslednik, preuzeo tron nakon roditeljske smrti i povinuo se turskoj vlasti gde je bio dužan da plaća Osmanskom carstvu godišnji harač, ali je isto tako 1457.godine sklopio sa sultanom ugovor po kome je dobio sve preostale očeve posede.
Što se Jerine tiče, zna se da je ona izgradila nekoliko utvrđenja za vreme vladavine svog muža, despota Đurađa Brankovića. Za nju se provereno zna da je izgradila današnje Smederevo, tadašnju srpsku prestonicu. Danas nekoliko tvrđava nosi naziv Jerinin grad. Osim ovog na planini Rudnik, za koji se pretpostavlja da je u njemu, nakon svoje kratkotrajne vladavine kao despotice-regenta nakon smrti njenog muža, umrla kao monahinja, tu su i Jerinin grad u Ibarskoj klisuri, Dragoševcu kod Jagodine, na Limu, kod Bovana, Trstenika, Kozniku kod Pljevalja i selu Brangović kod Valjeva.
Dok neki istoričari tvrde da je Jerina umrla prirodnom smrću, uzrokovanom patnjom za pokojnim mužem, dok jedna od legendi kaže da je Jerinu otrovao upravo prestolonaslednik, despot Lazar Branković, kako bi sprečio surovu vlast svoje majke.
Inače, planina Rudnik je poslednjih godina ponovo postala popularna i zajedno sa planinom Maljen (na kojoj je najpopularnije mesto Divičibare sa svojim planinskim apartmanima) je najbrže rastuća planina po interesovanju domaćih turista.
