Pešterska visoravan – informacije i zanimljivosti

Iza sedam gora, iza sedam mora, ili, u ovom slučaju, sedam planina,  na površini od 63 kvadratnih kilometara leži Pešterska visoravan. Ime je dobila od reči Pešter koja je zapravo arhaični naziv za pećinu.

Zbog svoje netaknute prirode i još uvek neistraženih delova, Pešterska visoravan je već  godinama je najpopularnija srpska turistička destinacija i balkanska uopšte.

Za Peštersku visoravan je vezana i legenda da je, baš ovde, nekada davno bilo jezero, a Sveti Đorđe je ubio tu aždaju-

Pešterska visoravan se nalazi na jugu Srbije, blizu same granice, pa je i samo stanovništvo šaroliko i satkano od Bošnjaka, Srba i Albanaca. Okružena je sa 7 planina – Giljeva, Golija, Jadovnik, Javor, Žilindar, Zlatar i Ozren, a nadmorska visina se uglavnom kreće od 1100 do 1250 metara i najvišeg vrha, Kulijanskog vrha.

Centar Pešterske visoravni je Sjenička opština, koja je ujedno i jedna od najvećih opština u Srbiji. Broji preko 30.000 stanovnika, 12 mesnih zajednica i 103 naseljena mesta. Centar opštine Sjenica je, naravno, istoimeni grad koji broji preko 15.000 stanovnika. Iako dugo odsečena od sveta zbog neprohodnosti, Sjenica je danas magistralnim putevima dobro povezana sa mestima sa sva 4 kraja sveta. Kroz sam grad, ali i okolna mesta, protiču 4 reke: Vapa, Grabovica, Jablanica i Uvac.

Zbog previše niskih temperatura, Pešterska visoravan je poznata i kao srpski Sibir. Najniža ikada temperatura izmerena u ovom delu Srbije je -38,3, izmerena je 1954.godine. Iako izmerena pre više od pola veka, temperatura ovog dela Srbije je i dalje mnogo niža od prosečne. U Pešterskoj visoravni, prosečna temperatura na godišnjem nivou iznosi 6 stepeni Celzijusa, a minimalan broj dana sa snegom visine 10 centimetara je 60.

Pešterska visoravan se po mnogo čemu ističe, a jedna od najupečatljivijih stvari su bogata netaknuta priroda, šarolika flora i fauna i čiste protočne reke i jezera. Pešterska visoravan je bogata tresetom i suvatima. To su pašnjaci sa pojilima za stoku. To je uglavnom neki uzan potok ili čista reka koja teče kroz pašnjak, a još od srednjeg veka se verovalo da je stoka koja se napasa na ovakvim pašnjacima mnogo zdravija i produktivnija, te se danas Pešterska visoravan najviše ponosi pešterskim sirom, najtraženijim sirom naših predela, koji se dobija od peštersko-sjeničkih ili peštersko-tutinskih ovaca koje se napasaju na ovakvim pašnjacima.

Osim toga, Pešterska visoravan je bogata i ponornicama, odnosno rekama koje jednim delom svog toka poniru u neku jamu ili ponor i protiču kroz pećinske kanale. Najpoznatija ponornica Pešterske visoravni je Borovštica.

Na površini od preko 50 kvadratnih kilometara i nadmorskoj visini od 1160 metara, nalazi se Peštersko polje, najveće kraško polje u Srbiji i najviše na celom Balkanskom poluostrvu. Kraško polje je oivičeno razvođem Sekništa na severu, čime je odvojeno od Uvca, Giljevom, na severozapadu, Jarutom na istoku i jugoistoku, Kruščicom i Žilindarom na jugu i jugozapadu, dok je na samom zapadu malo otvorenijeg karaktera.

Pešterskim poljem vlada subplaninska klima, ali na većem delu teritorije predodređene za stočarstvo vlada nestašica vode. Ovaj deo je podeljen na dva regiona, prvi sa muslimanskim, a drugi sa pravoslavnim stanovništvom, pa se, prirodno, i običaji i kultura ovog dela razlikuju.

Iako se ne može baš naročito pohvaliti bogatstvom reka, podzemne vode su nešto što ovaj deo čini naročito plodonosnim. Zemljište je mahom močvarno i mineralno, a sve morfološke osobine zapravo zavise od dubine i kolebanja podzemne vode tokom godine. Mahom čestice krupnije od 0,2 milimetara učestvuju u otprilike 28% sastava, dok su koloidne gline zastupljene između 26 i 71%. Naročito bitno za ovaj kraj je količina humusa u zemlji, koja iznosi i do 8% što je zapravo znatno iznad proseka, a obrazlaže se procesom raspadanja hidrofita.

Zbog svog velikog svetskog značaja, Peštersko polje je nosilac brojnih svetskih titula od kojih su najznačajnije ,,Područje od međunarodnog značaja za očuvanje biljnog sveta’’ (IPA – Important Plant Area), ,,Područje vlažnih staništa od međunarodnog značaja’’ (Ramsar Convention – The Convention of Wetlands of International Importance), ,, Odabrano područje dnevnih leptira Srbije’’ (PBA – Prime Butterfly Areas in Serbia) i ,,Područje od međunarodnog značaja za očuvanje ptica’’ (IBA – Important Bird Area).

Osim Pešterskog polja i samog grada Sjenice, Pešterska visoravan ima još lokaliteta na koje je ponosna još od pamtiveka. Jedan od njih je Velika Gradina, koja je u periodu između antičkog i vizantijskog perioda predstavljala jedno od mesta za odbranu od neprijateja. Obuhvata tri kulturna horizonta, a mnogi njeni delovi su i dan – danas pod budnim okom arheologa.

Selo Ugao, koje se takođe nalazi na tlu opštine Sjenica čuva najstariju građevinu na ovom području, džamiju koja datira još iz 1704.godine. ova džamija je imala glavnu ulogu u procesu islamizacije doseljenika katoličke veroispovesti, Malisora, koji su dolazili iz severne Albanije i doseljenika iz Hercegovine i Crne Gore.

Džamija u selu Ugao nije jedina značajna džamija u Pešterskoj visoravni. Tu je još jedna, možda danas i bitnija kulturološki i arhitektonski bitnija građevina, koja se nalazi u samom centru Sjenice, Sultan Validova Džamija. Ova džamija je izgrađena u 19.veku kao zadužbina majke nekadašnjeg sultana Abdula Hamida II i nosi tituli jednog od najlepših monumentalnih spomenika islamske vere i arhitekture u Srbiji.

Po legendi, nastala je u vremenu kada je Sjenica bila sedište Sandžaka, za vreme kada su hajduci i ustanici pljačkali osmanske karavane koji su nosili robu sultana Valida. Nakon duge borbe i velikog truda, sultanova majka je uspela da povrati svoje dukate i druge vredne predmete, te je, za spas svoje duše i iskupljenja, veliko bogatstvo dala za izgradnju ove velelepne građevine, kako bi se stanovnici muslimanske veroispovesti tu okupljali i molili za svoju bolju budućnost i okajanje svojih grehova.

Sultan-Validova džamija je mahom uspela da održi svoje prvobitne karakteristike, osim kupole koja je pretrpela značajne promene. Ovo je jedna od najvećih kupola u celoj Srbiji, sa prečnikom od oko 15 metara, a prvobitno je imala olovni pokrivač. Umesto olova i metala, danas je kupola odrađena od drveta.

Osim Sultan-Validove džamije, koja je najpoznatija i najposećenija građevina Pešterske visoravni, kako kod muslimanskog, tako i kod pravoslavnog stanovništva, u ovom delu Srbije ima još mnogo staroslovenskih hramova koje vredi posetiti. Iako većina njih više nije u funkciji, ostaci su dosta očuvani i danas predstavljaju neke od glavnih atrakcija ovog dela Srbije.

Osim arhitektonskih i arheoloških ostataka, Pešterska visoravan je poznata i po velikom broju ugroženih vrsta biljaka i životinja koje naseljavaju ove prostore. Zbog svoje unikatne prirode, Pešter je uvršten u Ramsar listu međunarodnog značaja.

Zbog svoje prirode, u ovom delu Zapadne Srbije je zabeleženo 15 biciklističkih ruta prosečne dužine od oko 400 kilometara. Za sve ljubitelje prirode, opština je sredila biciklističke ture koje su markirane stazama i turističkom signalizacijom.

Ljubitelji biciklizma imaju više opcija, u zavisnosti od fizičkih mogućnosti, pa mogu izabrati od strmih krivudavih staza, do mirnijih i pitomih sa dugim pravcem. Na svakih par kilometara su postavljene drvene nadstrešnice sa klupama za odmor, a tu su i brojne atrakcije na svakoj turi.

Arilje i Ivanjica su ovim stazama spojeni sa Golijom, Pešterom, Zlatarom, Prijepoljem i Uvcom, Tara sa Zlatiborom, a Divčibare sa Kosjerićem, Požegom i Užicem.

Osim već navedenih atrakcija, preporučljivo je i posetiti samo Sjeničko jezero, rezervat prirode Gutavica, park prirode Golija, koji je ujedno i prvi, ali i jedini rezervat biosfere u Srbiji, park prirode Paljevine, u kom možete videti primere lepe, izuzetno ugrožene vrste četinara Piramidalne jele (lat. Abies alba pyramidalis) i rezervat prirode Uvac, a, ukoliko ste raspoloženi za neke velike događaje i atrakcije, možete otići na Dane sjeničke pite, koji se održavaju sredinom avgusta, a sredinom juna se ovde održava i najposećeniji sajam poljoprivrede u Srbiji.

Kao što ste već mogli primetiti iz gore navedenih atrakcija i informacija vezanih za Peštersku visoravan, ovo je više mesto prirodnog odmora i relaksacije. Porodični odmori i upijanje istorije, kao i retkih prirodnih lepota su glavni aduti celog regiona.

Ukoliko ste planirali odmor u bilo kom odmaralištu Zapadne Srbije, bilo leti ili zimi, ne propustite obilazak i Pešterse visoravni. U tom slučaju se nadamo da će Vam ovaj članak biti od velike koristi na putovanju.