Bovansko jezero – informacije i zanimljivosti

Bovansko jezero se nalazi kod Bovana, između Sokobanje i Aleksinca, na Sokobanjskoj Moravici koja predstavlja desnu pritoku Južne Morave i prostire se na dužini od 60,5 kilometara, a sama površina sliva iznosi 625 kvadratnih kilometra.

Moravica je bila veoma bogata ribljim vrstama od kojih su najzastuplenije klen, potočna riba, skobalj, rečna mrena, krkuša i dvoprugasta uklija.

Kao posledica nastanka jezera došlo je do značajnih promena koje su uticale na riblji svet u ovom okruženju, prva značajna promena je prekid prirodnog mresnog puta, prvenstveno skobalja i rečne mrene koji su dolazili iz Južne Morave u Moravicu, drugo, došlo je do mogućnosti da populacija ribljih vrsta naglo poraste zbog obilja hrane.

Sokobanja važi za prvu ekološku opštinu u Srbiji, a nosi titulu “kraljica turizma“ s obzirom na pet termomineralnih izvora voda sa kojima raspolaže. Njena istorija je duga, za vreme Hajduk Veljka bila je Banjica, zatim Velika Banja, da bi nakon toga ponovo bila Banja. Knez Miloš je davne 1834. godine naredio da se obnovi turski amam i da se podigne kupatilo, nakon čeka su konačno počeli da se koriste potencijali ovog mesta.

Broj posetilaca je porastao, a mnogi su dolazili ovde da se leče, da koriste kupatila, da šetaju do izvora Moravice i Ozrena.

Tek 1859. godine dobija naziv Sokobanja. Punih 180 godina ova banja važi za cenjeni zdravstveni centar, te važi za jedno od najposećenijih mesta u našoj zemlji. Mineralna voda Sokobanje je daleko poznata u svetu, njeni izvori “Sv. Arhanđel“, čija temperatura vode iznosi 43 stepena Celzijusa, i “Preobraženije“, čija temperatura vode iznosi između 43,8 stepena Celzijusa i 53 stepena Celzijusa, spadaju u zemno- alkalne radioaktivne hiperterme, a nalaze se u kupatilu “Amam“.

Ove vode se koriste u svrhu lečenja raznih oblika reumatizma (od kojih najčešće: ekstraartikularni, degenerativni i hronični inflamatorni), posttraumatskih stanja, kao i u lečenju stanja nakon povreda.

Izvori “Banjica I“, sa temperaturom vode od 27,8 stepena Celzijusa, i “Banjica II“, sa temperaturom vode od  28,9 stepena Celzijusa, nalaze se u kupatilu “Banjica“ i takođe spadaju u slabe zemno- alkalne radioaktivne hipoterme. Sokobanja se nalazi na nadmorskoj visini od 400 metara, a kroz nju protiče reka Moravica koja na zapadu kotline gradi Bovansku klisuru.

Klima je subalpska, bez jakih vetrova, okružena gustim šumama zbog kojih ne postoje velike razlike u maksimalnim dnevnim i minimalnim noćnim temperaturama. Vazduh je bogat kiseonikom i ozonom, umereno je suv, a povoljna jonizacija okrepljuje čovekov organizam.

Ekološka i ambijentalna obeležja banjskog prostora omogučavaju masovni razvoj turizma.

Pored banjskog centra, za razvoj vikend i izletničkog turizma pogodni su: Ozrenske livade, Rtanj, Lepterija, Vrmdžansko jezero, Banja Jošanica, Seselačka pećina, izvor reke Moravice, Bovansko jezero i drugi.

Da bi sprečili nagomilavanja mulja i taloga, u cilju zaštite vodenih tokova Južne i Velike Morave, na reci Moravi 1978. godine izgradila se zemljana brana. Pored navedenog, zadatak brane je bio da istovremeno akumulira velike količine voda, a kao rezultat njene izgradnje nastalo je Bovansko jezero, koje predstavlja veštačku akumulaciju.

Kako prvobitno nije bilo planirano da jezero bude akumulacija za vodosnabdevanje, na kraju radova nije izvršeno čišćenje i krčenje drveća  koje je trebalo potopiti, stoga su prvih nekoliko godina procesi truljenja bili izraženi i na velikim dubinama. Kao posledica toga, početkom 80- tih godina zabeleženo je prisustvo teških i otrovnih gasova.

Opština Aleksinac je tek nakon smanjenja koncentracije stavila pod pitanje snabdevanje vodom iz ove akumulacije. Svega 12 kilometara udaljeno je od Sokobanje, a od Aleksinca nešto više od 20 kilometara.

Za samo pola sata vožnje bicikla možete doći do Bovanskog jezera iz Sokobanje, takođe za vreme leta postoji organizovan prevoz do ovog jezera, tako da bi trebalo obavezno da ga posetite i uživate u njegovim lepotama. Poreklo imena Bovanskog jezera, kao i naselja Bovan, potiče iz srednjeg veka.

Prvobitan naziv koji je naselje nosilo je “Bolvan“, što na staroslovenskom znači kip, a ukazuje da je na tom mestu nekada davno postojalo naselje sa hramom u kom se nalazio kip nekog božanstva iz stare staroslovenske vere. Vrlo malo se zna o naselju Bolvan, a tek ponešto o Bovanu koji je bio nekadašnje glavno skladište soli koju su dovozili iz Ugarske.

Knjeginja Milica 1395. godine izdaje naredbu da se svake godine 500 “krušaca“ soli dodeli manastiru Sveti Pantelejmon koji se nalazi na Svetoj Gori, a u tadašnje vreme u njemu je bilo najviše grckih, pa zatim srpskih monarha.

So su slali iz pogranične tvrđave Bovan despota Stefana, koju kasnije zauzima sultan Musa. Nakon pada u osmajlijske ruke, Bovan je bio napušten, izgubivši svoj strateški značaj.

U blizini tvrđave Bovan nalazi se naselje Bovan koje je po njoj dobilo ime, a pored njega nalaze se ostaci Jerininog grada kako je srpski narod nazivao stare gradove i ruševine nepoznatog porekla, spajajući ga sa legendom o Prokletoj Jerini, tačnije Jerini Branković, ženi despota Đurđa Brankovića.

Nakon njegove smrti 1456. godine, njena vladavina traje još nešto više od godinu dana, dok je smrt nije prekinula. Prema mnogima otrovao ju je njen sin Stefan kako bi preuzeo vlast.

Bila je vrlo nepopularna među narodom zbog svoje surove vladavine, te je nazvana Prokleta Jerina, naročito zbog izgradnje grada Smedereva, koji je u to vreme bio srpska prestonica. Postoji ukupno šest Jerininih gradova, to su: Kovin, Kninac, Grabovac, Bovan, Dragoševac, Maglič. Vrlo malo je ostalo od tvrđave Bovan, samo jedna kula sa oko 5 metara visine, par zidova u ruševinama iz kojih možemo da pretpostavimo da je bila pravougaonog oblika.

Duh okolnih sela, kao i lepote prirode koje ga okružuju, čine Bovansko jezero posebnim. Njegova dužina dostiže do 10 kilometara, a širina dostiže 500 metara.

Najveća dubina jezera iznosi 50 metara, a veoma je važno jer pored toga što kontroliše vodene tokove, ono snabdeva vodom grad Aleksinac, koji se nalazi na 30 kilometara od Niša, na autoputu prema Beogradu.

Predstavlja pravu turističku atrakciju, sa uređenim plažama, kao i mnogobrojnim mestima za kampovanje i izolaciju.

Što se tiče kampovanja problem može predstavljati neuređen kamp prostor, bez vode, struje, kao ni toaleta.

Savršeno je za ljubitelje kupanja, a za vreme vrelih dana svoj spas ovde pronalazi više od hiljadu turista. Bovansko jezero je veoma poznato po ribolovu, na njemu organizuju mnogobrojna takmičenja, prilikom kojih pecaroši mogu uloviti Amura od 20 kilograma, Smuđa od 10 kilograma kao i Soma od neverovatnih 60 kilograma.

Ono što je karakteristično za njega je da je pogodno za ribolov tokom čitave godine, a pored navedenih, svoje stanovište u njemu pronašle su sve vrste belih riba, kao i Deverika, Šaran, Smuđ, Karaš, Štuka i mnoge druge. O ovom jezeru se stara ribilovačko udruženje “Moravica“, koje je osnovano 1953. godine.

Na početku samog osnivanja ovog udruženja postepeno su organizovane aktivnosti koje su se odnosile na populaciju ribolova, kao i očuvanje reke Moravice i samog ribljeg fonda u njoj.

Volonterska ribočuvarska služba, u okviru ovog udruženja, nastaje 60- ih i 70- ih godina prošlog veka.

Ribolov u Sokobanji doživljava svoj procvat nastankom Bovanskog jezera, te je samim tim broj članova je neprestano rastao, do tada je udruženje brojalo svega 80- ak članova, da bi nekoliko godina od nastanka jezera brojalo 400 do 420 članova svih kategorija.

Podaci do pre 13 godina pokazuju da samo 0,83% stanovništva na teritoriji Republike Srbije kupuje ribolovačku dozvolu, dok u Sokobanji koja broji 18 500 stanovnika preko 2,2% kupuje ribolovačku dozvolu.

S obzirom da se Bovansko jezero nalazi i na teritoriji Sokobanje i Aleksinca, ukazala se potreba da se ribolovci i sa jedne i sa druge opštine udruže i zajedno brinu nad ogromnim prirodnim bogatstvom. Na taj način nastala zajednica sportskih ribolovaca Aleksinac, Sokobanja i Ražanj, koja je bila zadužena za Moravicu, Bovansko jezero i deo Južne Morave.

Ovo je zasigurno prvi oblik  ovakvog udruženja koji je do 1995. godine pa do danas poslužio kao uzor organizovaja Ribarskih područja u našoj zemlji, te je tada urađen petogodišnji plan gazdovanja u periodu od 1990. do 1995. godine. Orgaizacija je veoma značajna s obzirom da je unela prve šarane, amure, somove, tolstolobike, smuđeve u Bovansko jezero, pored čega je još i organizovala volonterske ribočuvarske službe koje su imale kvalitetnu opremu i bile su dobro obučene.

Prva poribljavanja su se dogodila 80- ih i 90- ih, a svodila na mali transport riba iz jezera u podnožju Rtnja i Južne Morave, a najviše su to bile riba vanzemaljac i srebrni karaš- babuška.

Mnoge vrste riba su morale da poprime drugu vrstu forme kako bi mogle da savladaju prepreke sa kojima su se susretale prilikom prelaza, naročito babuške koje su poprimile duguljastu formu. Prvo veliko poribljavanje Bovanskog jezera od strane ribolovačkog društva odigralo se davne 1984. godine, kada su u to jezero stigli amuri, šarani i znatna količina soma.

U narednih pet godina dovodile su se iste vrste u nekoliko navrata, a zajedno sa njima našle su se i neke vrste koje su tu dospele pražnjenjem ribnjaka u Vojvodini.

Nešto kasnije je u jezero uneta deverika i tada se prvi put u našoj zemlji unela minimalna dozvoljena meru za deveriku. Značajno je pomenuti da su poslednja poribljavanja Bovanskog jezera bila pre 14 godina, tačnije 2004., 2005. i 2006. godine, prilikom kog su uneti prvi primerci štuke, kao i nove količine smuđa.

Iz svega ovoga vidimo da za 31 godinu postojanja ovog jezera biološka ravnoteža je uspešno uspostavljena, te se u njemu nalazi veoma bogato i raznovrsno riblje naselje.

Veoma je važno čuvati jezero od krivolova koje je ranije bilo veoma zastupljeno. U prošlosti su se dešavali napadi na ribočuvarsku službu na Bovanskom jezeru od strane onih koji su na nedozvoljen način upropaštavali riblji fond ovog jezera.

Pored njih, na Bovanskom jezeru, moguće je videti neke od divljih životinja kao što su srne, lisica pa i vuk.

Da je jezero idealno mesto za odmor svedoče mnogobrojne izgrađene vikendice u kojima turisti mogu da nađu svoj smeštaj. Selo Trubarevac se nalazi pokraj samog jezera, predstavlja naselje u opštini Sokobanja u kom prema poslednjem popisu stanovništva, koje je bilo pre 16 godina, živi 617 stanovnika, a prema popisu iz 1991. godine naseljavalo ga je 751 stanovnika.

U njemu možete naći prenoćište, takođe, postoje i drugi privatni smeštaji u apartmanima, restoran “Lion“ koji se nlazi na samo nekoliko minuta šetnje od Bovanskog jezera, može da usluži i do 100 gostiju, a poseduje i sopstvene smeštajne kapacitete.

Svoj smeštaj možete naći u mogobrojnim seoskim domaćinstvima, tako da u zavisnosti od ukusa možete da birate da li želite nešto luksuzno ili kućni- seoski ambijent koji je stopljen sa prirodom.

Strogo je zabranjeno korišćenje motornih čamaca na jezeru jer je neophodno da se očuva njegova bistrina, odnosno, da se smanji zagađenost, prvenstveno zbog toga što Bovansko jezero snabdeva grad Aleksinac vodom, te stanovnici tog grada ne bi imali drugi izvor vode.

Ukoliko imate izrazitu želju za nekim sportom na vodi, postoji mogućnost iznajmljivanja “bicikla za vodu“, odnosno pedaline, koje predstavljaju mnogo zdravije rešenje od korišćenja motornih čamaca.

Pored pedalina, ogromnu atrakciju Bovanskog jezera predstavljaja jedrenje, a možete koristiti čamce koji se pokreću uz pomoć vesla. Sportska manifestacija jedrilička regata “Bovan“ održava se dva puta godišnje, i to u aprilu i septembru, na Bovanskom jezeru.

Prošle godine je jedriličarski klub “Zoran Radosavljević“ iz Niša, organizovao je regatu na Bovanskom jezeru, na kom su se jedriličari nadmetali u klasi laser 47 i optimist. Zajedno sa tradicionalnim učesnicima regate, jedriličarima sa Palića, pojavile su se nekadašnje državne šampionke, Milena i Anđela Milosavljević, u popularnim 470- icama.

Na Bovanskom kopu 2017. bilo je mnogo učesnika od kojih su pojedini prvi put osvojili medalju, a svi su bili oduševljeni što se takmičenje održalo baš na ovom delu Srbije. Učesnici su dolazili sa Palića, iz Niša, Kraljeva, Beograda i drugih gradova.

Jezero je sa sportskog stanovišta zadovoljilo stroge međunarodne kriterijume kada je regata u pitanju, ali opet s druge strane, vetrovi koji su povoljni za jedrenje nisu duvali.

Od postojanja ovog jezera, ljudi su znali za lekovita svojstva njegove vode. Voda se može primenjvati u svrhe hidroterapije, postoji verovanje da voda sa Bovanskog jezera ima mističnu moć i da može da odnese sve negativno iz vas, te da ćete se boravkom pored nje osećati mnogo bolje.

Čak prema verovanju ne morate da plivate u njoj, dovoljno je da samo budete pored nje nekoliko časova.

Naravno, ukoliko ste ljubitelj kupanja, pecanja, jedrenja ili veslanja, Bovansko jezero je pravo mesto za Vas.