Krupajsko vrelo – info i zanimljivosti

Smešteno je ispod zapadnog krečnjačkog odseka Beljanice, koja važi za jednu od najvećih krečnjačkih planina u istočnom delu naše zemlje, između sliva reke Mlave, desne pritoke Dunava, dugačke 158 kilometara, na severu između Žagubičke kotline i sliva reke Resave na jugu, koja izvire na planini Beljanici i ujedno predstavlja najdružu desnu prtitoku Velike Morave.

Prosečna širina Beljanice iznosi 12 kilometara, a površina koju zahvata iznosi 309 kvadratnih kilometara, od kojih 246 kvadratnih kilometara predstevlja izrazit kraški reljef u krečnjacima.

Krupajko vrelo se nalazi sa desne strane Krupajske reke, a njegova nadmorska visina iznosi 220 metara.

Smešteno je u seoskom području Milanovca, naselju koje pripada opštini Žagubica u Braničevskom okrugu, prema popisu stanovništva iz 2011. godine, ovo selo je brojalo svega 365 stanovnika. Magudica je nekadašni naziv za ovo mesto.

Ovo naselje se prostire na zavidnoj nadmorskoj visini od 464 metara, i u njemu reka Krupaja stvara granični pojas na seoskim i domaćinskim njivama time što pravi poprilično veliki luk.

Jedan deo ovog sela je smešten po oklonim brežuljcima, uz same seoske puteve, dok je drugi deo na dosta povoljnijem, ravnom terenu.

Na samo 2,2 kilometara od centra Milanovca nalazi se put koji će Vas odvesti do prelepog Krupajskog vrela.

Krupajsko vrelo kroz istoriju

Kao što smo već pomenuli, ovo vrelo se svrstava u grupu kraških vrela s obzirom da se nalazi ispod odseka Beljanice koju krasi izrazito kraški reljef. Voda na ovom vrelu nije ni izrazito topla, niti je izrazito hladna, njena temeratura se kreće između 9 stepena Celzijusa i 11 stepena Celzijusa.

Tokom prve polovine 20. veka, tačnije 1945. godine na vrelu je izgrađena prva brana od drveta, koja je drastično promenila prvobitni izgled vrela.

Njen životni vek nije bio dug, ubrzo ju je voda srušila, nakon čega je izgrađena nova brana, samo ovog puta od čvršćeg materijala.

Prvobitna svrha vode bila je za pokretanje monovlačare za sukno, da bi kasnije mnogo više dobila na značaju izgradnjom mlin i hidrocentrala.

Krupajska reka nastaje na Krupajskom vrelu, da bi se kasnije ulila kod mesta Krepoljina u reku Mlavu u vidu njene leve pritoke.

Dno vrela je polukružnog oblika koji se stupnjevito penje, dok je njegovo protok dužine 435 metara, koji prvo otiče prema severu dužinom od 130 metara, da bi nakon toga skrenuo prema zapadu gde se kreče dužinom od 300 metara sve dok se ne ulije u Krupajsku reku.

Na to da vrelo danas izgleda kao izduženo, malo, jezero dužine 40 metara i širine svega 17 metara, najviše je uticala izgradnja brane.

Odakle potiče voda Krupajskog vrela još nije poznato, zna se da nijedan aktivni potok ne puni vodu Krupajskog vrela. Voda vrela je najviše providna na dubini od jednog metra, u pojedinim delovima providnost vode može iznositi maksimalno 5 do 6 metara.

Voda je pre izgradnje brane isticala iz pećine, a dugi niz godina Krupajsko vrelo bilo je istraženo do dubine od 18 metara. Ovaj prvobitni izvor je potopljen, tako da danas možete videti samo jedan deo otvora pećine.

Usledelo je speleoronilačko istraživanje krajem prošlog veka, odnosno 1998. godine, kada je utvrđeno postojanje preko neverovatnih 70 metara dubokog inverznog kraka pećinskog sifona, kojim iz krečnjačkog masiva Beljanice dospevaju vode vrela.

Prema jednom skorijem istraživanju pokazalo se da Krupajsko vrelo može biti duboko neverovatnih 123 metara, a trenutno se radi na prirpemama za nastavak istraživanja.

Poznato je da se ovo vrelo odlikuje izuzetno velikim promenama izdašnosti u toku 365 dana, odnosno jedne godine, što ne čudi jer je upravo to odlika većine kraških vrela.

Međutim, hidrološki režim Krupajskog vrela, kao i njegova izdašnost još uvek nisu dovoljno istraženi.

Kroz pet metalnih cevi protiče voda čija temperatura dostiže 26 stepena Celzijusa, a njen zapreminski protok, odnosno njena izdašnost iznosi 6 do 40 litara u sekundi.

Ove metalne cevi se nalaze na betonskoj česmi koja se nalazi kod zgrade mlina, dok je sam izvor kaptiran i sproveden do česme podzemnim putem. Oblik izvora podseća na oblik minijaturnog vodoskoka.

Šta se sve može videti na putu do Krupajskog vrela

 

Krupajsko vrele zaista izgleda prelepo, a pored njega savetujemo Vam da posetite i druge znamenitosti koje se nalaze u njegovoj blizini.

Put kojim možete doći do Krupajskog vrela prolazi pored manastira Manasija koji predstavlja zadužbinu srpskog despota Stefana Lazarevića, podignutog u periodu od 1407. godine do 1418. godine.

Unutar utvrđenja koja je opasano jakim zidinama sa 11 kula, nalazi se manastir Manasija, a od svih kula najveća je Despotova. U njemu se nalaze mošti svetog despota, kao i veoma čuvena Resavska škola.

U blizini Despotova nalazi se još jedan manastir, reč je o manastiru Ravanici koji predstavlja zadužbinu Lazara Hrebeljanovića. Manastir je izgrađen u periodu od 1357. godine do 1377. godine i svakako da predstavlja jedan od najlepših primera moravskog stila gradnje.

Jedan od najstarijih aktivnih rudnika mrkog uglja u našoj zemlji, Senjski rudnik, nalazi se na putu do Ravanice. On predstavlja najstarije rudarsko naselje u našoj zemlji i zaista predstavlja posebnu atrakciju.

Muzej ugaljstva se ovde nalazi, a zajedno sa svojom okolinom, od 1983. godine proglašen je za spomenik od vlike važnosti za Republiku Srbiju.

Nadaleko poznata Resavska pećina takođe se nalazi u blizini Krupaje, važi za jednu od najatraktivnijih turističkih destinacija. U njoj se nalaze mnogobrojne dvorane u kojima cirkulišu figure interesantnih oblika, a najpoznatiji simbol ove pećine je figura Majke sa detetom.

Pećina duga neverovatnih 4,5 kilometara svakako da važi za jednu od najlepših i najvećih na našim predelima. Smatra se da je ova pećina stara preko 80 miliona godina, a turistima je dozvoljen obilazak dužine od 800 metara.

Na putu do ove prelepe pećine jedno odvajanje Vas može odvesti ka još jednoj lepoj znamenitosti ovog kraja, ka vodopadu Veliki Buk u Lisinama u istočnoj Srbiji.

Ova prirodna znamenitost se nalazi na 380 metara nadmorske visine u čijem je podnožju formirano veoma plitko jezero. Drugi naziv za ovaj vodopad je Lisine čija visina dostiže 25 metara, a sve do otkrića vodopada na Staroj planini, smatran je najvišim vodopadom u našoj zemlji.

Sa svojom okolinom, Krupajsko vrelo predstavlja spomenik prirode od nacionalnog značaja koji se nalazi pod zaštitom, na prostoru od 9 hektara.

Pored prelepih prirodnih znamenitosti koje se nalaze u okolini ovog vrela, jedan od razloga zbog kog je ovo mesto oduvek bilo posećeno su mnogobrojne legende, od kojih su najpoznatije one koje su u vezi sa ogromnom količinom blaga koje se nalazi na ovom mestu.

Do sada blago nije pronađeno, što ne mora da znači da ga nema. U svakom slučaju, ovo mesto je samo po sebi zaista veliko prirodno blago.

Mnogi smatraju da je najlepši period za posetu ovog prirodnog dobra za vreme prolećnih i letnjih dana, sve što treba da ponesete sa sobom je dobro raspoloženje, određenu količinu hrane, sve u zavisnosti koliko ćete se zadržati, kao i topliju odeću koja će vam biti potrebna za večernje sate.

Kako stići do Krupajskog Vrela?

U zavisnosti od mesta polaska na nekoliko načina možete stići do vrela, ukoliko idete iz Novog Sada ili Beograda, put će teći preko Požarevca, autoputem E75.

Iz Beograda dužina puta iznosi 80 kilometara javnim prevozom , te će Vam biti potrebno nešto duže od sat vremena, dok je udaljenost iz Novog Sada nešto veća, od oko 150 kilometara, te put traje dva i po sata. Kada stignete u Požarevac, nastavljate dalje preko sela Kamenovo kao i Petrovca na Mlavi, nekon čega prolazite kroz Gornjačku klisuru.

Nakon izlaska iz klisure, prvo na šta ćete naići je selo Krepoljin od kog se put račva. Prvo se ide ka Žagubici, potrebno je da skrenete desno ka Krupajskom vrelu i selima Milanovac i Krupaja. Odatle ćete lako doći do vrela.

Krupajsko vrelo je okruženo šumskim rastinjem, granjem drveća koje se spuštaju sve do vode, njegova prelepa plavo- zelena voda predstavlja pravo uživanje za posmatrača.

Let ptica navodi Vaš pogled ka već pomenutoj prelepoj pećini koja izbija iz samog jezera.

Prizor je zaista jedinstven i svima se preporučuje da obiđu ovu prirodnu lepotu.